به طور طبیعی، یک فرد سالم هر روز بین یک تا سه بار شکمش کار می کند و حداقل آن، هر سه روز یک بار است. معمولاً یبوست را اینطور تعریف می کنند: اجابت مزاج کمتر از سه بار در هفته، ولی این تعریف کامل و جامعی نیست. یبوست همچنین می تواند قوام مدفوع را تغییر دهد به طوری که مدفوع سفت و خشک شود و یا اینکه اجابت مزاج برای شما سخت باشد و مجبور باشید زور بزنید. ممکن است هر روز شکمتان کار کند ولی احتمالاً درد دارد و حس می کنید که روده تان کاملاً خالی نشده و عمل دفع ناقص انجام شده است. امکان دارد احساس کنید مدفوع گیر کرده و خارج نمی شود و گاهی اوقات هم مجبور می شوید برای خارج کردن مدفوع از دستتان کمک بگیرید. هر کدام از این علایم می تواند نشان دهنده انواع یبوست در شما می باشد.
یبوست ناشی از ناهماهنگی عضلات لگن و مقعد
این اختلال فقط عضلات کف لگن را درگیر می کند و می تواند بر اثر زایمان یا جراحی درآوردن رحم (هیسترکتومی) و همچنین افزایش سن بوجود بیاید. این نوع یبوست زمانی بروز می کند که نظم کارکرد روده بزرگ شما کمی به هم می خورد و عضلات لگن هماهنگ با هم کار نمی کنند. به طور طبیعی وقتی مغز پیامی دریافت می کند که روده بزرگ و رکتوم (قسمت انتهایی روده بزرگ) پر از مدفوع شده و به عضلات لگن پیام می دهد که منقبض شوند و مدفوع را به سمت رکتوم برانند و عضلات مقعد شل شوند تا مدفوع از مقعد خارج شود.
برای اینکه بهتر متوجه شوید، یک لوله خمیر دندان را فرض کنید: شما در آن را بر می دارید و تیوپ را فشار می دهید و خمیر دندان به راحتی خارج می شود. در این نوع یبوست این روند درست و آن طور که باید پیش نمی رود و عضلات هماهنگ با هم کار نمی کنند، همانطور که حدس می زنید، این اختلال باعث می شود اجابت مزاج و خروج مدفوع از روده بزرگ سخت و اغلب اوقات دردناک شود، چون وقتی عضله نزدیک به رکتوم باید شل شود تا مدفوع بتواند از مقعد خارج شود، این عضله منقبض می شود. مثل این است که در لوله خمیر دندان بسته باشد.
یبوست ناشی از کندی حرکت روده
یبوست ناشی از کندی حرکت روده شایع ترین نوع یبوست است و حدود ۵ درصد از مردم به آن دچار هستند. این عارضه زمانی ایجاد می شود که عضلات در تمام روده بزرگ- نه فقط کف لگن- کُند شده اند و از این رو به سختی می توانند مدفوع را از روده بزرگ بیرون دهند. این مشکل می تواند از نوجوانی به بعد بروز کند و همچنین افزایش سن، کم غذا خوردن، تغییر رژیم غذایی، مصرف داروها، بارداری، زایمان یا جراحی خارج کردن رحم (هیسترکتومی) نیز می توانند بر عملکرد عضلات تمام روده بزرگ تاثیر بگذارند و از این رو یبوست مزمن ایجاد کنند.
توصیه هایی درباره یبوست
تصور غلطی که در برخی بیماران وجود دارد این است که اگر روزی یک بار اجابت مزاج نداشته باشند غیرطبیعی است ! در حالی که تصور فوق صحیح نیست ، زیرا تعداد اجابت مزاج در هر فرد بسته به میزان و نوع مواد غذایی مصرفی ، میزان فعالیت و … متفاوت است . مطالعات نشان داده که هر انسانی در طول زندگی خود یبوست را به نوعی تجربه می کند ، ولی اغلب این موارد گذرا و قابل چشم پوشی است .
● تأثیر رژیم غذایی :
برای جلوگیری از ایجاد یبوست ،باید از غذاهایی که فیبر بالایی دارند ، مثل سبزیجات ، میوه ها و غلات بیشتر استفاده کرد . مصرف غذاهای فیبردار باعث می شود که مدفوع حجیم و نرم شود . اما باید توجه داشت که افزایش مصرف غذاهای فیبردار باید به آهستگی صورت گیرد تا بدن به آنها عادت کند . در غیر این صورت ، فرد دچار نفخ شکم و دل پیچه خواهد شد .
همچنین حتی الامکان باید از غذاهایی که فیبر اندک دارند ، مثل : بستنی ، پنیر ، گوشت ، چیپس و سیب زمینی سرخ کرده ، پیتزا ، غذای کنسروی و غذاهای چرب مثل آبگوشت و کله پاچه پرهیز کرد .
● مصرف آب و مایعات :
بسیاری از مواقع به علت مشکلات کاری فراموش می کنیم که به میزان کافی آب مصرف کنیم و این مسئله باعث خشکی سیستم گوارشی و در نتیجه خشکی و سفتی مدفوع می شود .
یکی از توصیه های مهم برای مبارزه با یبوست مصرف مایعات به خصوص آب یا آب میوه ها به میزان کافی است . مصرف روزانه حداقل ۳ لیتر مایعات ( معادل ۱۲ لیوان بزرگ ) برای مبارزه با یبوست بسیار مفید است .
توجه شود که در این راستا از مایعات کافئین دار ( مثل قهوه ، نوشابه و چای پررنگ ) یا نوشابه های الکلی باید جداً پرهیز شود ، چرا که باعث خشکی سیستم گوارشی و اثر معکوس می شوند .
● عدم تحرک :
تحرک کافی یک از کارهای بسیار مفید برای مبارزه با یبوست است . البته نیازی نیست که حتماً یک ورزشکار باشید ، بلکه روزانه حداقل ۲۰ تا ۳۰ دقیقه پیاده روی که تداوم داشته باشد بسیار مؤثر خواهد بود .
● نحوه اجابت مزاج :
صرف وقت کافی برای اجابت مزاج از نکات بسیار مهم است . بیشتر مواقع ، به علت شتاب و عجله ، توجه و دقت کافی به زمان اجابت مزاج نمی شود که این یکی از علل مهم ایجاد یبوست است . لذا توصیه می شود که حتماً ساعت معینی از روز به اجابت مزاج اختصاص داده شود و در هنگام اجابت مزاج نیز این عمل را با حوصله انجام داد . حتی اگر فرد در ساعت فوق احساس اجابت مزاج ندارد ، حتماً برای اجابت مزاج به دستشویی مراجعه کند . نکته مهم دیگر این است که هرگز نباید احساس اجابت مزاج را صرفاً به دلیل دوری از منزل یا کار داشتن نادیده گرفت .
● مصرف داروهای ملین یا داروهای گیاهی :
باید از مصرف هر نوع ملین چه گیاهی و چه دارویی بدون تجویز پزشک پرهیز کرد . با اینکه مصرف کوتاه مدت ملین ها برای مبارزه با یبوست ضروری است ، مصرف بی رویه آنها می تواند مشکلاتی را به همراه داشته باشد . برخی از مردم تصور میکنند که مصرف ملین های گیاهی بی ضرر است ، در صورتی که همیشه چنین نیست .
مثلاً مصرف طولانی مدت برگ سنا می تواند مشکلات بسیاری را به دنبال داشته باشد .
از طرفی ، برخی داروها باعث یبوست می شوند .
مثلاً برخی داروهای قلبی ( آدالات ) ، قرص کلسیم ، داروهای کدئین دار ،شربتهای آنتی اسید ، قرص آهن و داروهای ضدافسردگی از جمله داروهایی هستند که می توانند باعث یبوست شوند .
برای پیشگیری از یبوست میزان فیبر غذایی و مایعات را افزایش دهید . انجام فعالیت های ورزشی و توجه و صرف زمان کافی برای اجابت مزاج در اغلب موارد باعث مرتفع شدن یبوست می شوند .
در نهایت ، باید توجه داشت که در صورت ادامه یبوست ، علیرغم اقدامات فوق ، حتماً به پزشک مراجعه شود .
نکاتی که باید به خاطر بسپارید
- یبوست تقریباً همه افراد را هر از گاهی درگیر می نماید.
- بسیاری از افراد وقتی یبوست ندارند فکر می کنند یبوست دارند.
- در بسیاری موارد، رعایت این نکات کوچک می تواند به پیشگیری از یبوست کمک کند.
- غذاهای متنوع بخصوص لوبیاها، دانه های کامل و میوه و سبزیجات تازه بخورید.
- مایعات فراوان بنوشید.
- منظماً ورزش کنید.
- عجله برای داشتن حرکات روده را نادیده نگیرید.
- درک کنید که عادات طبیعی روده ای در افراد مختلف متفاوت است.
- اگر دچار تغییر عادات روده ای شدید، با پزشک خود مشورت کنید.
- بسیاری افرادی که یبوست خفیف دارند نیازی به مصرف مسهل ندارند. اما به هر حال، پزشکان ممکن است برای زمان محدودی در افرادی که دچار یبوست مزمن هستند مسهل تجویز نمایند.
- داروهایی که شما به خاطر مشکل دیگری مصرف می کنید ممکن است باعث ایجاد یبوست شوند.
یبوست در کودکان
یبوست در کودکان ممکن است موجب بروز دردهای شکمی، بی‌اشتهایی و بی‌قراری کودک شود. در شرایطی هم ممکن است کودک به دلیل دردناک بودن دفع، جلوی آن را بگیرد؛ مثلا، ممکن است شیرخوار پایش را سیخ کرده و به خودش فشار بیاورد، یا در سنین بالاتر، نوک پا راه برود و به خودش فشار بیاورد تا جلوی دفع را بگیرد. اگر والدین متوجه چنین شرایطی نشوند، آب مدفوع جذب شده و یبوست تشدید می‌شود؛ در نتیجه، دفع بعدی دردناک‌تر خواهد بود. بنابراین نکته مهم این است که این چرخه معیوب را متوقف کنیم.
