اسهال، تهدید کننده حیات کودک
افزایش دفعات اجابت مزاج در طول روزاصطلاحا (اسهال) نامیده می‌شود که علت آن‌عدم عملکرد طبعی روده و اختلال در جذب ودفع روده‌ها می‌باشد که در اثر ویروس‌ها،باکتری‌ها، انگل‌ها یا سموم بعضی از میکروب‌هاایجاد می‌شود. شایع‌ترین عامل ایجاد کننده‌اسهال در کودکان ویروس‌ها هستند، به همین‌علت است که کودکان مبتلا به اسهال در اکثرموارد بدون دخالت دارویی یا آنتی بیوتیک‌هادر عرض ۲ تا ۶ روز خود به خود خوب می‌شوند.اسهال علامت مهمی است، چون باعث از دست‌دادن آب بدن کودک، سوءتغذیه و حتی دربعضی موارد منجر به مرگ می‌شود. کم آب شدن‌بدن کودکان نسبت به
افراد بالغ شایع‌تر است،چون کودکان کمتر از بالغین احساس تشنگی وگرسنگی می‌کنند. اسهال علل غیرعفونی نیز داردکه شامل مصرف بی‌رویه آنتی بیوتیک‌ها،سوءتغذیه و بیماری‌های زمینه‌ای کودکان‌می‌باشد. در صورتی که علت عفونی مطرح باشد،میکروب از فرد به فرد، با دست‌های آلوده وگاهی از طریق بزاق و از طریق مصرف غذا یا آب‌آلوده و عدم رعایت بهداشت قابل انتقال است.به همراه اسهال علائم دیگری مثل تب، درد شکم،بی‌اشتهایی، بی حالی و استفراغ نیز می‌تواندوجود داشته باشد. عواملی که باعث تشدید اسهال‌و از دست دادن مقدار زیاد آب و نمک(الکترولیت‌ها) می‌شود، شامل سن پایین کودک،همزمانی با ابتلای به سرخک، سوءتغذیه درکودک، مسافرت به مناطقی که بیماری‌های ایجادکننده اسهال در آنها شایع است، عدم تغذیه باشیر مادر، تماس با زباله‌ها و فضولات انسانی،حضور در مهد کودک، مصرف غذا و آب‌غیربهداشتی و آلوده، سطح پایین تحصیلات مادرو عدم آگاهی او می‌باشند.
● علائم کم آبی در کودک
اطلاعاتی که مادر باید در مراجعه به پزشک دراختیار او بگذارد، شامل اطلاعاتی در مورد مدت‌اسهال کودکان و دفعات آن، کیفیت و قوام، وجودخون در مدفوع، همراهی اسهال با تب، وضعیت‌ادرار کودک مثل تعداد دفعات ادرار کردن،حجم و رنگ آن می‌باشد.
در صورتی که علائم کم آبی در کودک وجودداشت یا سن کودک کمتر از ۶ ماه بود یا درمدفوع خون وجود داشت یا استفراغ‌های تکرارشونده و عدم تحمل خوراکی و تب بالا به همراه‌اسهال بود، کودک دل درد غیر معمول داشت و یااسهال کودک بیشتر از یک هفته طول کشیده بود،مادر باید فورا کودک را نزد پزشک ببرد. کم‌آبی‌ناشی از اسهال در کودکان خفیف، متوسط یاشدید می‌تواند باشد.
در نوع خفیف، تعداد ضربان قلب نرمال است.کودک تشنه است و ادرار او کم شده. ولی علائم‌دیگری وجود ندارد که این حالت با درمان‌های‌خانگی و جایگزینی مایعات و الکترولیت‌ها قابل‌درمان است. در نوع کم آبی متوسط، ضربان قلب‌تند است، ادرار کودک کم شده یا ادرار نمی‌کند،کودک کلافه و تحریک‌پذیر است، چشمانش گودافتاده، ملاجش فرورفته، اشک کم شده، مخاطهاخشک هستند و کودک رنگ پریده و سردمی‌باشد. در نوع کم آبی شدید، نبض کودک‌ضعیف و سریع می‌زند، اندام هایش شل شده‌اند.کبود و وحشت‌زده به نظر می‌رسد. ادرار ندارد،چشم‌ها به طور واضح گود افتاده‌اند، مخاطهابسیار خشک هستند و پوست کودک چروکیده وسرد می‌باشد که در این موارد بیمار نیاز به‌جایگزینی سریع مایعات از طریق وریدی دارد وباید سریعا به پزشک مراجعه شود. اگر اسهال‌کودکان بسیار آبکی (اصطلاحا حالت لعاب برنج)پیدا کرد و همراه با تب خفیف و علائم شدید به‌هیدراتاسیون یا از دست دادن شدید آب بدن وبروز تشنج بود، جهت درمان فوری و اقدامات‌تشخیصی و آزمایشگاهی جهت تشخیص یا ردبیماری وبا فورا به پزشک مراجعه فرمایید. ذکراین نکته ضروری است که بیماری و با در صورت‌مراجعه سریع به پزشک به راحتی قابل درمان وپیشگیری است.
مصرف بعضی غذاها، از جمله غذاهای حاوی‌پروتئین زیاد، مرغ‌های چاق، مخلوط تخم مرغ وسیب زمینی، غذاهای حاوی خامه و کرم، لبنیات‌غیر مطمئن و غیر پاستوریزه، غذاهای دریایی ومیگو، غذاهای چینی، کنسروهای سبزیجات وکنسرو ماهی غیر استاندارد و عسل در بچه‌های زیریک سال بیشترین احتمال ایجاد بیماری اسهال درکودکان را دارند.
● پیشگیری
جهت پیشگیری از اسهال، رعایت نکات‌بهداشتی، بسته بندی مناسب زباله‌ها و دفع به‌موقع آنها، شستن مرتب دست‌ها قبل از غذا با آب‌و صابون، جلوگیری از حضور کودک بیمار درمهدکودک و مدارس، شستن دست‌ها بعد ازتماس با کودک مبتلا به اسهال، مصرف آب‌جوشیده سرد شده. مدت زمان مناسب جهت‌نگهداری غذا در یخچال (غذاهای کمکی‌حداکثر تا ۲۴ ساعت در یخچال نگهداری شوند).مصرف شیر مادر حداقل تا یک سالگی و تغذیه‌کودک در شش ماه اول زندگی فقط با شیر مادر،عدم مصرف غذاهایی که نحوه تهیه آنها معلوم‌نیست، ضروری می‌باشد. جهت درمان نوع خفیف‌اسهال می‌توانید میزان مایعات مصرفی را درکودک افزایش دهید، از آب خنک، آب سیب‌رقیق، موز له شده و نوشابه بدون قند خنک برای‌کودک استفاده کنید. سوپ رقیق حاوی سبزیجات‌یا گوشت یا ماهی پخته شده، لعاب برنج یا سوپ‌مرغ همراه با غلات به کودک بدهید.
تغذیه با شیر مادر را به هیچ وجه قطع نکنید. درصورتی که کودک شیر خشک می‌خورد با دو برابرمیزان آب، شیرخشک را تهیه کنید. فرنی غذای‌مناسبی برای کودکان بالای شش ماه می‌باشد. درهر سنی از محلول (ORS) که مخلوط پودرحاوی سدیم، کلر، پتاسیم و گلوکز به علاوه ۴لیوان آب جوشیده و سرد شده می‌باشد واصطلاحا سرم خوراکی نامیده می‌شود می‌توانیداستفاده کنید و آن را با قاشق چای خوری با صبر وحوصله به آرامی به کودک بخورانید. اگر کودک‌بزرگتر بود و می‌توانست محلول را سر بکشد، بالیوان به کودک ORS را بنوشانید. غذاها را خوب‌بپزید و له یا آسیاب کنید، چون هضم را آسانترمی‌کند. هر چند که خوردن غذا ممکن است‌حجم اسهال را بیشتر کند، ولی مواد مغذی آنهاجذب می‌شود و این باعث بهبودی سریع‌تر وعدم کاهش وزن او می‌شود.
استفاده از داروهای ضداسهال ممنوع است.آنتی بیوتیک‌ها تا حد امکان لازم نیستند که‌استفاده شوند، چون باعث طولانی‌تر شدن سیربیماری می‌شوند، مگر با صلاحدید پزشک. اکثرموارد اسهال خود به خود محدود می‌شوند. به‌کودک چای شیرین و آب به تنهایی ندهید از آب‌میوه‌های تجارتی، نوشابه‌های شیرین، غذاهای‌چرب و پرحجم و فیبردار و حبوبات و غذاهای‌خیلی شیرین جهت تغذیه کودک اجتناب کنید.
در صورتی که کودک به همراه اسهال،استفراغ داشت و قادر به تحمل خوراکی نبود،نیم‌ساعت صبر کنید و با حوصله دوباره مایعات را به‌او بنوشانید. شروع مایعات با یک قاشق باشد، اگرتوانست تحمل کند، ۵ دقیقه بعد دوباره با میزان‌بیشتر به او مایعات را بخورانید و هر ۵ دقیقه این‌عمل را تکرار کنید.
اگر استفراغ کودک علی‌رغم توصیه بالا ادامه‌پیدا کرد و قادر به نوشیدن و خوردن نبود، فورا به‌پزشک مراجعه کنید.
چگونه اسهال کودک را درمان کنیم؟
اکثر والدین با مشکل اسهال در کودکان مواجه می شوند. این مشکل ممکن است به علل مختلفی رخ دهد، از جمله ویروس، آلرژی و یا هر چیزی که کودک خورده باشد.اسهال کودک ناراحت کننده است و بیشتر والدین از آن شاکی هستند. بهترین کار در این باره این است که کودک را سریعا درمان کرد.
1- اگر احتمال می دهید کودک دچار مسمومیت غذایی شده است، سریعا او را نزد پزشک متخصص اطفال ببرید. برخی از مسمومیت های غذایی در کودک کشنده هستند و باید سریعا درمان شوند.
اسهال ناشی از مسمومیت غذایی با گرفتگی عضلات و درد شکم همراه است و معمولا 48 ساعت بعد از مصرف غذای مسموم ایجاد می شود. اگر دیگر اعضای یا دوستان مدرسه و مهد کودک هم دچار اسهال شوند (به شرطی که یک نوع غذا را خورده باشند)، به احتمال زیاد دچار مسمومیت غذایی شده اند.
2- به بوی غیر عادی مدفوع کودک خود دقت داشته باشید. بوی عجیب همراه با مدفوع شل کودک، تب و استفراغ، همگی علایم آلودگی به نوعی ویروس به نام روتاویروس هستند. در این مواقع هم حتماً به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید. این ویروس سریعاً باعث از دست دادن شدید آب بدن کودک می شود به خصوص در نوزادان.
3- زمانی که کودکتان اسهال دارد، به او شیر ندهید. شیر به دلیل داشتن قند لاکتوز فرایند هضم غذا را برای کودک سخت می کند و اسهال را بدتر می نماید. بعد از رفع اسهال، به او شیر دهید.
بیماری اسهال مسری است. لذا بعد از شستن کودک در دستشویی و بعد از تعویض پوشک کودک، دست های خود را با آب و صابون حتما بشویید
4- از دادن انواع داروهای ضد اسهال بدون تجویز پزشک و خودسرانه به کودک جداً خودداری کنید. اسهال با کسی شوخی ندارد. علاوه بر این داروهایی مثل آسپیرین سبب بروز سندرم ری در کودک می شوند.
5- موقع اسهال، آب مرکبات را کمتر به کودک خود دهید. اگرچه جبران آب از دست رفته بدن کودک در زمان اسهال ضروری است، ولی آب مرکبات مثل آب پرتقال، معده کودک را آزار می دهد و خیلی از اوقات سبب بدتر شدن اسهال کودک می شود. ولی آب سیب طبیعی، مفید است.
6- بهترین نوشیدنی برای تأمین آب از دست رفته بدن کودک در زمان اسهال، بسته های خوراکی او.آر.اس (ORS) است که پزشک تجویز می کند. طبق دستور بسته، این محلول را با آب تهیه کنید و به کودک خود بدهید.
7- نوشیدنی ها را کم کم به کودک خود دهید. اگر کودک مقدار کمی از نوشیدنی را بعد از 3 یا 4 ساعت بیرون نداد، می توانید کم کم غذاها را شروع کنید. مواد غذایی مانند موز، برنج کته، پوره سیب زمینی و نان سوخاری را در ابتدا شروع کنید.
نکات لازم
– بیماری اسهال مسری است. لذا بعد از شستن کودک در دستشویی و بعد از تعویض پوشک کودک، دست های خود را با آب و صابون حتما بشویید.
– اگر کودکتان این علایم را داشت، او را فورا نزد پزشک ببرید : بی اشتهایی، کاهش ادرار، کاهش اشک چشم و بیمار به نظر رسیدن چشم های کودک. این علایم نشان دهنده از دست دادن شدید آب بدن کودک است و نیاز به درمان با مایعات داخل وریدی (زدن سرم) دارد.
اسهال مزمن غیراختصاصی دوران کودکی
اطلاعات اولیه
اسهال مزمن غیراختصاصی دوران کودکی عبارت است از اسهال (بیش از ۵ بار اجابت مزاج آبکی یا شل در روز) به طور مزمن در یک کودک سالم. در کودکان ۵/۳-۵/۱ ساله رخ می‌دهد.
علایم شایع
اجابت مزاج شل به دفعات زیاد که غالباً حاوی فیبرهای سبزیجات هضم نشده یا مخاط است و عمدتاً در صبح رخ می‌دهد.
علل
▪ ناشناخته هستند.
عوامل افزایش‌دهنده خطر
▪ سابقه خانوادگی مشکلات روده‌ای.
پیشگیری
▪ در حال حاضر نمی‌توان از آن پیشگیری به عمل آورد.
عواقب مورد انتظار
علی‌رغم اسهال مزمن، کودکان مبتلا رشد و نموی طبیعی دارند و هیچ علامتی از سوءتغذیه نشان نمی‌دهند. در حقیقت، اسهال، اهمیت خاصی ندارد. نهایتاً نیز حرکات روده و الگوی اجابت مزاج به حالت طبیعی باز می‌گردد، ولی این امر ممکن است ۳-۲ سال طول بکشد.
عوارض احتمالی
احتمال تمرکز روانی بیش از اندازه به اجابت مزاج به علت توجه زیاد به والدین به این مسأله.
درمان
کودک خود را به خاطر این مشکل سرزنش نکنید. انتظار نداشته باشید که توانایی کنترل اجابت مزاج و رفتن به توالت به همان سرعت کودکان دیگر حاصل شود. با کودک مثل کودکان دیگر رفتار کنید و سعی کنید که این مشکل را بزرگ نکنید. از بروز تنش اجتناب نمایید، زیرا اگر کودک در مورد مشکل خود دچار اضطراب و ناراحتی شود، اسهال ممکن است بدتر شود یا ممکن است مشکلات روانی به وجود آید.
داروها
برای این اختلال معمولاً دارو مورد نیاز نیست. به کودک خود داروی ضداسهال ندهید، زیرا اثرات جانبی آن ممکن است زیانبار باشند.
فعالیت
محدودیتی برای آن وجود ندارد. کودک خود را تشویق به فعالیت طبیعی، درست مانند کودکان هم‌سن نمایید.
رژیم غذایی
▪ رژیم خاصی توصیه نمی‌شود، اما استفاده از مکمل‌های ویتامینی و معدنی ممکن است کمک‌کننده باشد.
▪ کودک باید روزانه حداقل ۸-۶ لیوان آب بنوشد تا مایع از دست رفته جبران شود
در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمایید
▪ اگر کودکتان اسهال مزمن یا اجابت مزاج همراه دفع مخاط دارد که علتی برای آن پیدا نشده است.
▪ اگر در مدفوع خون وجود داشته باشد.
▪ اگر درجه حرارت مقعدی به ۹/۳۸ درجه سانتیگراد یا بالاتر برسد.
▪ اگر کودکتان بی‌حال شود، از خوردن غذا خودداری کند، یا با صدای بلند و به طور مداوم گریه کند و با نوازش نیز گریه وی قطع نشود.
▪ اگر رشد و نموی کودکتان طبیعی نباشد.
