باکتری هلیکوباکترپیلوری یک باکتری مارپیچی با رشد آهسته است که عموما” در معده افراد مبتلا یافت شده و علت اصلی زخم معده، زخم اثنی عشر و تومورهای معده بوده و تا حدود نیمی از مردم دنیا در طول زندگی به این عفونت آلوده می شوند.
آلودگی به این عفونت اغلب در دوره کودکی رخ داده و ابتلا به آن در بزرگسالی ناشایع است. .بچه ها ممکن است عفونت را از والدین خویش(اغلب از مادر)ویا از بچه های دیگر کسب کنند. ریشه کن شدن خودبخودی و بدون درمان عفونت در بزرگسالی ناشایع است.
در کشورهای صنعتی شیوع این عفونت در دوران کودکی ناشایع بوده ؛ اما در کشورهای درحال توسعه مانند ایران، تا حدود هشتاد درصد کودکان زیر ده سال به این بیماری مبتلا می شوند.کاهش میزان بروز عفونت در کشورهای توسعه یافته حداقل تا حدودی می تواند ناشی از بهبود وضعیت بهداشتی، کاهش آلودگی مادر و افزایش استفاده از آنتی بیوتیکها باشد.
راههایی انتقال عفونت:
انسان تنها منبع مهم آلودگی به عفونت است. عفونت از شخصی به شخص دیگر از طریق تماس با مدفوع و یا با محتویات معده افراد آلوده انتقال می یابد. عفونت میتواند از راه غذا و آب آلوده نیز منتقل شود. ریسک ابتلا به عفونت در جوامع پرجمعیت و در شرایط بهداشتی پایین بیشتر بوده و ابتلا مادر از عوامل مستعد کننده انتقال عفونت می باشند.
نحوه آسیب:
باکتری به مخاط معده افراد مبتلا چسبیده و موجب تولید یک سری از سموم شده که بطور مستقیم یا غیر مستقیم موجب آسیب به سلولهای معده و دوازدهه و کاهش سیستم حفاظتی آنها در برابر اسید معده می شوند.
اکثر افراد مبتلا به این عفونت بدون علامت بوده و طیف بیماری از بیماران بدون علامت تا بیماری آشکار متفاوت است.کمتر از 10% افراد آلوده به بیماری هایی نظیر زخم و سرطان معده مبتلا می شوند. اینکه چرا فقط تعدادی از افراد به این بیماریها مبتلا می شوند مشخص نیست؛ اما ممکن است به پاسخ معده افراد بیمار نسبت به عفونت و نوع عفونت هلیکوباکتر پیلوری بستگی داشته باشد.
تظاهرات بالینی هلیکوباکتر پیلوری:
هلیکوباکترپیلوری یک عفونت کسب شده در دوران کودکی محسوب شده اما علائم بیماری بطور تیپیک در بزرگسالی رخ می دهد.
عفونت هلیکوباکترپیلوری علت اصلی زخم معده و اثنی عشر و تومورهای معده بوده و میتواند از علل احتمالی سوء هاضمه عملکردی شامل درد و سوزش اپی گاستر،سیری زودرس، نفخ،آروغ زدن، احساس پری بعد از غذا خوردن ، کاهش اشتها ، تهوع ، استفراغ و اتساع شکم باشد.
عفونت هلیکوباکتر همچنین ممکن است به دلیل اتلاف خون از دستگاه گوارش یا کاهش جذب آهن به دلیل کاهش اسید معده ،منجر به کم خونی ناشی از فقر آهن شود.
تشخیص:
از آنجا که عمده بیماران آلوده به عفونت ممکن است در تمام طول عمر خود بدون علامت باقی بمانند، انجام غربالگری جهت تشخیص و درمان عفونت در تمام افراد، اقدام مناسبی قلمداد نمی‌شود. موارد قطعی برای تشخیص و درمان عفونت افرادی هستند که زخم فعال معده یا اثنی عشر یا سابقه قبلی آن را داشته یا سابقه فامیلی قوی سرطان معده داشته باشند.
تشخیص عفونت از طریق روشهای آزمایشگاهی و آندوسکوپی انجام می گیرد. روشهای آزمایشگاهی از طریق اندازه گیری آنتی بادی در خون، تست تنفسی و تعیین آنتی ژن مدفوع صورت می گیرد.
اندازه گیری آنتی بادی IgG ضد هلیکوباکتر پیلوری در خون از همه روشها ساده تر و ارزانتر، اما دقت آن کمتر است. منفی شدن تست با دقت بالایی نشانه عدم وجود عفونت بوده اما مثبت بودن آن به ویژه در مناطق با شیوع پایین(کشورهای توسعه یافته یا صنعتی) نشانه قطعی عفونت نیست (مثبت کاذب) و بهتر است با روشهای دقیق تر تشخیصی اثبات گردد. این آنتی بادی تقریبا 21 روز پس از ابتلا به عفونت ظاهر شده و تا مدتها پس از ریشه کنی می تواند پایدار بماند. اندازه گیری آنتی بادی های IgA ,IgM ضدهلیکوباکتر، کمتر قابل اعتماد بوده و توصیه نمی گردد.
اندازه گیری آنتی ژن عفونت در مدفوع بویژه در بچه ها کاربرد دارد
تست تنفسی از دقت بیشتری در تشخیص و درمان عفونت در بین روش های آزمایشگاهی برخوردار است.
آندوسکوپی بهترین روش تشخیص و درمان عفونت و عوارض ناشی از آن است زیرا علاوه بر امکان مشاهده دقیق مری،معده واثنی عشر امکان نمونه برداری و تشخیص عفونت را میسر می سازد. از آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی در مواردی که شک به زخم یا سرطان معده وجود دارد می تواند استفاده کرد .در صورت وجود هر کدام از علایم زیر که علایم هشدار نامیده میشود باید آندوسکوپی انجام گیرد :
- لاغری و کاهش وزن
- حالت تهوع و استفراغ های مداوم
- احساس گیر کردن غذا
- کم خونی
- استفراغ خون یا دفع مدفوع سیاه رنگ
- سابقه فامیلی زخم معده یا سرطان معده
علایم گوارشی طول کشیده
از بین تستهای تشخیصی ذکر شده، تست تنفسی، تست آنتی ژن مدفوع و نمونه برداری بافت معده با آندوسکوپی را می توان برای اثبات ریشه کنی عفونت نیز استفاده کرد که جهت صحت نتایج و جلوگیری از منفی شدن کاذب جوابها، تستها بایستی حداقل 4 هفته پس از اتمام دوره درمان و قطع آنتی بیوتیکها(چون این آنتی بیوتیکها باعث مهار رشد عفونت می شوند) و دو هفته پس از قطع داروهای ضد اسید PPI مانند امپرازول و 24 ساعت پس از قطع داروهای ضد اسید H2 بلوکر مانند رانیتیدین انجام گیرد. اما تست اندازه گیری آنتی بادی هلیکوباکتر پیلوری به دلیل اینکه سطح آنتی بادی می تواند ماهها تا سالها پس از ریشه کنی عفونت در خون پایدار بماند برای اثبات ریشه کنی توصیه نمی گردد.
درمان:
این باکتری شایعترین علت زخم های معده و اثنی عشر بوده و ریشه کنی آن باعث جلوگیری از عود بعد از درمان زخم می شود. ارتباط عفونت با سوء هاضمه عملکردی دستگاه گوارش قطعی نیست و کمتر از ده درصد بیماران با سوء هاضمه عملکردی به درمان ریشه کنی عفونت پاسخ میدهند، بنابراین تشخیص و درمان آن به ویژه در افراد جوان مبتلا به سوء هاضمه عملکردی مورد بحث است.درمان در بیماران با سوء هاضمه عملکردی دستگاه گوارش بیشتر در بیماران با علائم شبه اولسر توصیه می گردد. علایم شبه اولسر شامل درد و سوزش سر دل است که با گرسنگی تشدید شده وبا غذا خوردن بهتر میشود یا بیمار را با درد و ناراحتی به طور مکرر از خواب بیدار کرده وبا مصرف آنتی اسید بهتر میشود.
رژیم های درمانی مختلفی برای ریشه کنی این عفونت وجود دارد که درمان ترکیبی سه یا چهار دارویی 14 روزه بیشترین تاثیر را دارد. درمان عفونت در بیماران با زخمهای معده و اثنی عشر ریسک عود زخم را به 10 تا 20% کاهش می دهد.
برای اثبات ریشه کن شدن عفونت، تستهای تشخیصی بایستی حداقل چهار هفته پس از اتمام دوره دو هفته ای درمان با آنتی بیوتیک انجام گیرد.
عفونت مجدد پس از ریشه کنی موفق ندرتا رخ می دهد چون همان طور که توضیح داده شد باکتری هلیکو باکتر پیلوری یک عفونت دوران کودکی بوده و اکتساب عفونت در بزرگسالی ندرتا رخ می دهد.اما در بچه ها و افراد بزرگسالی که در مناطق با شیوع بالای عفونت زندگی می کنند این میزان بیشتر است.
بازگشت عفونت زیر شش ماه نشانه عفونت با همان باکتری پیشین و ریشه کن شدن ناکامل بوده اما بازگشت عفونت پس از این مدت نشانه آلودگی معده با عفونت جدید است و از آنجایی که میزان عفونت مجدد سالیانه کم است (حداقل در کشورهای صنعتی)، ضرورتی به کنترل عود عفونت پس از ریشه‌کنی هلیکوباکترپیلوری نیست.
