کبد اندام همه کاره: یکی از اعضای فعال بدن که وجود آن برای ادامه حیات ضروری است، کبد است. خوشبختانه ادامه حیات با بخش کوچکی از کبد نیز امکان پذیر است. در بیماریهای مختلف خصوصاً هپاتیت ویروسی کبد دچار التهاب و تخریب می شود ولی غالباً تا مراحل انتهایی قسمتی از نقش کبد در بدن مختلف شده و تنها در مراحل پیشرفته نارسایی کبد خود را نشان دهد.
کار کبد در بدن
خلاصه ی اعمال کبد:
۱) تبدیل مواد غذایی به اجزاء شیمیایی کوچکتر جهت استفاده ی سلول های بدن.
۲) فراهم ساختن سریع انرژی مورد نیاز هنگام ضرورت.
۳) تهیه و تولید برخی مواد پروتئینی و… و فرستادن آنها به سایر نواحی بدن.
۴) تنظیم ذخایر چربی
۵) سوخت و ساز داروهای مصرفی
۶) دفع مواد سمی و اضافی حاصل از سوخت و ساز بدن.
۷) تسهیل هضم مواد غذایی با تولید و ترشح صفرا
۸) تولید عوامل انعقادی خون.
۹) حفظ تعادل هورمونی
۱۰) مقاومت در برابر عفونت ها.
۱۱) ذخیره آهن.
۱۲) شرکت در خون سازی قبل از تولد.
۱۳) ذخیره سازی قندها، پروتئین ها و املاح معدنی.
کبد نقش مهمی در تبدیل مواد غذایی به مواد شیمیایی اصلی و ضروری برای ادامه ی حیات بر عهده دارد. در سیستم گردش خون، در ابتدا خونی که از معده و روده ها جمع آوری می شود از کبد گذشته و سپس به سایر نواحی بدن می رسد. کبد صفرا را می سازد. وجود این محلول زرد مایل به سبز و تلخ مزه برای هضم غذا ضروری است.
نقش کبد در هضم غذا
تولید صفرا از مهمترین اعمال کبد است. این ماده مخلوطی از آب، نمک های صفراوی، بیلی روبین، مقادیر اندکی از پروتئین ها و… بوده و به رنگ زرد مایل به سبز می باشد. صفرا پس از تولید در کبد وارد مجاری صفراوی شده و در کیسه ی صفرا ذخیره و تغلیظ می شود. کبد روزانه حدود ۷۰۰ میلی لیتر صفرا ترشح نموده و به هنگام ورود مواد غذایی به دوازدهه، کیسه ی صفرا منقبض شده و صفرا وارد دوازدهه می شود. ذرات چربی مواد غذایی در روده، با تأثیر صفرا بر روی آن به ذرات ریزتری تجزیه شده و قابل جذب می شوند.
تنظیم قند خون با کبد
مواد نشاسته ای (قندی) پس از جذب، به کبد وارد شده و به صورت گلیکوژن ذخیره می شود. این کار سبب جلوگیری از افزایش سریع قند خون به دنبال غذا خوردن می شود و هنگام نیاز به قند (در فواصل بین صرف غذا) با تجزیه ی گلیکوژن، قند مورد نیاز بدن فراهم می شود. هنگام ورزش و فعالیت بدنی به دلیل نیاز سریع به انرژی کافی باز همین گلیکوژن تجزیه شده و انرژی مورد نیاز را سریعاً فراهم می سازد.
تولید و سوخت و ساز پروتئین ها
پروتئین یکی از اجزای مهم مواد غذایی است که پس از جذب، تجزیه شده و مورد استفاده بدن قرار می گیرد. بدن برای بسیاری از اعمال مهم و پیچیده ی خود به انواعی از پروتئین ها نیاز دارد. آلبومین عمده ترین پروتئین در گردش خون است که وجود آن برای حفظ و توزیع مناسب مایعات و نقل و انتقال هورمون ها ضروری است. کبد نقش اساسی در تولید بسیاری از عوامل انعقادی را بر عهده دارد. تولید این عوامل انعقادی اکثراً در کبد و با کمک ویتامین K صورت می گیرد. عدم توانایی کبد در ساخت این عوامل موجب خونریزی در بیماران می شود.
سم زدایی از بدن با کبد
کبد نقش عمده ای در دفع مواد سمی و زاید حاصل از سوخت و ساز بدن دارد. آمونیاک عمده ترین فرآورده ی سمی است که توسط کبد خنثی می شود. آمونیاک حاصل از فعالیت باکتری های دستگاه گوارش توسط کبد برداشت شده و از راه کلیه ها به صورت اوره دفع می شود. کبد قادر به خنثی سازی بسیاری از سموم دیگر و داروهای مصرفی می باشد. در صورت اختلال در نقش کبد در بدن، این مواد سمی و حتی داروها در بدن تجمع یافته و علائم مسمومیت در فرد بروز می نماید. از طرفی دیگر کبد به عنوان یک نوع صافی یا فیلتر محافظ عمل می کند و میکروب های جذب شده از روده ها را از بین می برد. کبد با ذخیره سازی مواد معدنی مختلف ویتامین ها در تأمین آنها نقش مهمی را بر عهده دارد.
مراقبت های لازم برای داشتن کبد سالم
بزرگترین و پیچیده ترین ارگان بدن کبد است. کبد بزرگترین غده بدن نیز محسوب می گردد. کبد درقسمـت راست شکم و زیر قفسه سینه درست زیر دیافراگم قرار دارد. کبد مخروطی شکل بوده و سطحی صاف، نرم و لاستیک مانند دارد. رنگ آن قهوه ای متمایل به قرمز تـیـره است. کبد از دو بخش بنام لوب بزرگ وکوچک تشکیل یافته است. وزن آن از ۱٫۲ تا ۲٫۵ کیلوگرم متغیر بوده و با ابعاد ۲۰ سانتی متر طول در ۱۷ سانتی متر عرض و ضخامت ۱۲ سانتی متر است. قسمت اعظم کبد از سلول هایی موسوم به هپاتوسیت ها تشکیل یافته است. کارکردها و وظایف متعدد کبد آن را به یک عضو بسیار حیاتی و مهم تبدیل ساخته است.
کبد ، اندام بسیار حساسی است که اگر از آن به طور صحیح مواظبت نشود سریع دچار کم کاری و بیماری می شود پس بهتر است در محافظت از این اندام بکوشیم.
انواع میوه جات ، سبزیجات ( به خصوص کاهو ، خیار ، هویج ) ، روغن زیتون ، انار و شاه توت از جمله غذاهای مفید برای کبد هستند.
خاکشیر ، نان جو ، نوشیدن آب ، سالاد فصل ، روغن زیتون ، برگه هلو و زردآلو ، کاسنی از دیگر مواد غذایی مفید برای داشتن کبدی سالم هستند.
سرخ کردنی ها ، پرخوری ، غذاهای چرب و پرحجم ، نوشابه ، نمک زیاد ، فلفل و ادویه جات تند به مقدار زیاد ، فست فودها و نوشیدن مایعات همراه با غذا یا بلافاصله بعد از آن ، تنبلی و عدم فعالیت فیزیکی و سریع غذا خوردن از عواملی هستند که برای کبد مضرند.
با تغذیه صحیح و مناسب می توان کبد را سالم نگه داشت در واقع سالم بودن کبد مساوی با سلامتی جسم و روح است.
مواد غذایی مفید برای بیماری های کبد
مواد غذایی مفید برای بیماری های کبد- مواد غذایی مفید برای بیماری های کبد
غذاهای مفید برای کبد و هپاتیت به دو گروه عمده تقسیم می شوند:
۱- مواد غذایی که فرآیند سم زدایی و تصفیه کبد را افزایش می دهند.
۲- مواد غذایی غنی از آنتی اکسیدان که در طی فرآیند سم زدایی از کبد محافظت می کنند.
همچنین بعضی از این مواد غذایی عبارتند از:
۱- سیر و پیاز
۲- انواع کلم (مثل بروکلی، گل کلم، کلم قمری، کلم پیچ و کلم بروکسل)
۳- آب لیمو ترش تازه در آب داغ
۴- چغندر
۵- میوه های غنی از آنتی اکسیدان
۶- سیب
۷- آرتیشو (کنگر فرنگی)
۸- سالاد سبزیجات برگی شکل تند
چاقی دشمن کبد است
پژوهشگران دانشگاه مینه سوتا معتقدند، چربی زیاد به کبد آسیب می‌رساند. در افراد چاقی که به بیماری کبد چرب مبتلا نیستند، چربی موجود در غذا در نهایت به کبد می‌چسبد و به این‌‌ترتیب چربی حتی در کبد افرادی که الکل استفاده نمی‌کنند نیز با ساز و کار نامعلومی تجمع می‌کند.
تحقیقات جدید نشان می‌دهد، چربی موجود در غذاها یکی از دلایل بیماری کبد چرب غیرالکلی محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد ورود بی‌رویه‌ی چربی‌ها به درون کبد، زمینه‌ساز این بیماری است؛ وقتی کبد توانایی تنظیم جذب چربی‌ها را از دست می‌دهد. در افراد سالم حدود نصف چربی مصرفی به انرژی تبدیل شده و می‌سوزد و یک دوم باقی مانده در بافت چربی ذخیره می‌شود.
به‌طور طبیعی فقط میزان کمی چربی در کبد ذخیره می‌شود. پیدا کردن ریشه‌ی چربی‌های ذخیره شده در کبد چرب غیرالکلی، برای پیشگیری و درمان این بیماری بسیار حائز اهمیت است.
