غذا خوردن و بلع غذا کاری ساده است، اما گاهی همین کار ساده، با دشواری و سختی همراه میشود. دیسفاژی یا دشواری بلع، به این معناست که مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا غذا و مایعات با تلاش فرد بلعیده شوند.
این‌گونه اختلالات می‌توانند همراه با درد باشند یا حتی در مواردی ممکن است فرد نتواند غذا را ببلعد. البته چنانچه این اشکال تنها گاهی اوقات رخ دهد، جای هیچ‌گونه نگرانی نبوده و فقط می‌تواند به دلیل تند و باشتاب غذا خوردن یا خوب نجویدن آن ایجاد شود. اما هنگامی که این شرایط ادامه پیدا کند، ممکن است نشانه مشکلی جدی بوده و نیاز به درمان و رسیدگی داشته باشد.
خوب است این نکته را در نظر داشته باشید که این مشکل در هر سنی می‌تواند بروز کند، اما میان افراد مسن و سالمند شیوع بیشتری دارد. علل بروز این مشکل نیز متفاوت بوده و در نتیجه، درمان آن نیز با توجه به علت، متفاوت خواهد بود.
عناوین مطالب
علائم دشواری بلع (دیسفاژی)
از جمله نشانه‌ها و علائمی که ممکن است در اثر اختلال بلع ظاهر شوند عبارتند از:
- احساس درد هنگام بلع غذا
- ناتوانی در بلع غذا
- احساس گیرکردن غذا در گلو یا سینه
- گرفتن صدا
- ترش کردن غذا
- سوزش مکرر معده
- کاهش وزن ناگهانی
- سرفه هنگام بلع غذا
در مورد نوزادان و کودکان نیز این مشکل ممکن است علائمی خاص داشته باشد؛ از جمله می‌توان به بی‌توجهی هنگام صرف غذا، خودداری از غذا خوردن، مدت زمان طولانی هنگام غذا خوردن (بیش از ۳۰ دقیقه)، سرفه، احساس خفگی و استفراغ هنگام غذا خوردن اشاره کرد.
علل دشواری در بلع
علل احتمالی این عارضه شامل این موارد است:
- بلعیدن غذا با سرعت زیاد یا گاز زدن تکه‌های بزرگ غذا.
- نخوردن مقدار کافی آب به همراه غذا.
- خوردن غذا هنگام دراز کشیدن.
- ابتلا به عارضه یا اختلالی که بر عضلات و اعصاب اثر گذاشته است، مانند سکته‌مغزی، بیماری پارکینسون یا ام‌اس. وارد آمدن آسیب به مری، مانند ایجاد بافت جوشگاهی ناشی از بازگشت اسید معده به درون مری (ریفلاکس).
- دچار بودن به بیماری‌هایی که بر مری فشار می‌آورند، مانند بزرگی قلب یا غده تیروئید.
علل گیر کردن غذا در گلو
افزایش سن یکی از دلایل بروز این مشکل است. با افزایش سن، قدرت عضلانی و هماهنگی عضلات کاهش یافته و در نتیجه ممکن است چنین حالاتی برای فرد ایجاد شود. اما توجه داشته باشید که این حالت، همیشه با افزایش سن ظاهر نمی‌شود، در نتیجه به محض مشاهده چنین حالاتی، به پزشک متخصص اختلالات بلع که فوق تخصص گوارش دارد؛ مراجعه کنید.
تولد زودرس نیز از دیگر عللی است که می‌تواند موجب بروز اختلال در بلع شود. در حقیقت کودکانی که تولد زودرس دارند، مستعد ابتلا به مشکلات سلامت از جمله اختلالات دستگاه گوارش هستند که می‌تواند منجر به بروز اختلال در بلع شود.
علاوه بر این موارد، شرایط پزشکی و برخی بیماری‌ها نیز می‌توانند سبب بروز مشکل شوند.
در مورد نوزادان و کودکان نیز این مشکل ممکن است علائمی خاص داشته باشد؛ از جمله می‌توان به بی‌توجهی هنگام صرف غذا، خودداری از غذا خوردن، مدت زمان طولانی هنگام غذا خوردن (بیش از ۳۰ دقیقه)، سرفه، احساس خفگی و استفراغ هنگام غذا خوردن اشاره کرد.
درمان دشواری بلع و رفع مشکلات ناشی از آن
در مواردی که دشواری بلع موقتی است، می‌توان با استفاده از یک لوله که از بینی رد شده و وارد معده میشود، مدتی به فرد غذای مایع رساند، اما همیشه نمی‌توان از این روش استفاده کرد. تنها راه‌حل برای برطرف کردن سوء تغذیه و کاهش وزن، تشخیص و درمان علت اصلی است. در مواردی که مشکل به داخل لوله مری مربوط است، بررسی‌ها باید با آندوسکوپی انجام شود.
سرطان مری یکی از سرطان‌های شایع است. هر فردی که دچار دشواری بلع میشود، باید به‌موقع پیگیری و بررسی‌های لازم را انجام دهد تا معلوم شود دشواری بلع به علت مشکل جدی ایجاد نشده است، چرا که بیماری‌های مختلفی می‌توانند باعث دشواری بلع گردند، اما همه این دلایل بدخیم و ترسناک نیستند.
اگرچه می‌توان با درمان علت اصلی اختلال بلع، علائم و نشانه‌های آن را هم برطرف کرد، اما خوب است بدانید که با به کارگیری شیوه‌هایی می‌توانید احتمال بروز آن را کاهش دهید. در این مورد بهتر است به خاطر داشته باشید که همیشه باید غذا را خوب جویده و آرام و آهسته غذا بخورید. با این کار از بروز چنین مشکلاتی نیز پیشگیری خواهید کرد. همچنین تشخیص به موقع و درمان موثر سوزش معده و ترش کردن غذا نیز راهی موثر در کاهش احتمال ابتلا به اختلال بلع است.
این‌گونه اختلالات می‌توانند همراه با درد باشند یا حتی در مواردی ممکن است فرد نتواند غذا را ببلعد. البته چنانچه این اشکال تنها گاهی اوقات رخ دهد، جای هیچ‌گونه نگرانی نبوده و فقط می‌تواند به دلیل تند و باشتاب غذا خوردن یا خوب نجویدن آن ایجاد شود. اما هنگامی که این شرایط ادامه پیدا کند، ممکن است نشانه مشکلی جدی بوده و نیاز به درمان و رسیدگی داشته باشد.
خوب است این نکته را در نظر داشته باشید که این مشکل در هر سنی می‌تواند بروز کند، اما میان افراد مسن و سالمند شیوع بیشتری دارد. علل بروز این مشکل نیز متفاوت بوده و در نتیجه، درمان آن نیز با توجه به علت، متفاوت خواهد بود.
بایدها و نبایدهای غذایی برای بیماران دیسفاژی
در صورت نیاز و با تشخیص پزشک معالج ممکن است هیچ چیز از راه دهان داده نشود ( تغذیه NPO ) . اگر شرایط بیمار مناسب باشد ممکن است با توجه به شرایط پزشکی و علت اختلال بلع ، تغذیه با لوله در منزل استفاده شود.
- فراورده های تغذیه با لوله که حاوی فیبر بالایی هستند می توانند به کاهش یبوست کمک کنند .
- با نظر مشاور تغذیه ، وزن را به حد مطلوب برسانید و یا وزن مطلوب خود را حفظ نمایید.
- با توجه به وضعیت قلب ، کبد و کلیه ممکن است رژیم غذایی پرکالری و پرپروتئین نیاز داشته باشید .
- از مصرف قهوه ، نسکافه و چای پررنگ خودداری کنید.
- اگر ترشحات دهانی با غلظت بالا دارید و یا دهان شما خشک میشود ، با افزودن آب به غذا یا آب قبل از سرو غذا ، غذایتان را آبدار نمایید.
- ٱب مرکبات یا عصاره پاپایا می تواند برای رقیق کردن ترشحات مفید باشد.
- در انقباضات مری با رژیم مایع شروع کنید و به تدریج همزمان با افزایش تحمل ، به سوی برقراری رژیم نرم پیش بروید و از خوردن غذاهای حجیم خودداری کنید.
- در اسپاسم مری از رژیم غذایی قابل تحمل برای بیمار و نیز از غذاها و نوشابه هایی که دمای مناسبی دارند استفاده کنید و از خوردن غذاها و نوشیدنی های بسیار سرد و گرم بپرهیزید.
- با انتخاب دقیق غذاها از نظر غلظت و نرمی ( غذاهای پوره شده به جای مایعات غلیظ ) از ورود غذا به مسیر تنفسی پیشگیری نمایید .
- از عسل ، عصاره یا پودینگ ها برای غلظت دادن به غذا ها استفاده کنید.
- غذاها و نوشیدنی ها را با فراورده هایی مثل Thick- it غلیظ نمایید.
- می توانید از غلظت دهنده ها در قهوه ، سوپ ، نوشابه ها و ٱب میوه ها استفاده نمایید.
- به منظور غلیظ کردن گوشت ها و آبگوشت ها می توانید از سیب زمینی پخته و رنده شده استفاده کنید.
- غلات برنجی کودک ( Baby Rice Cereal ) غلظت دهنده ارزانی می باشد.
- با گذشت زمان رژیم را به سمت جایگزینی غذاهای نرم پیش ببرید.
- از مصرف نوشابه های الکلی و نوشابه های بسیار شیرین خودداری کنید.
- غذاهایی که سبب ریزش زیاد ٱب دهان می شوند مانند ٱبمیوه های ترش بپرهیزید.
- به منظور کاهش تولید بزاق ، غذاها را با مقادیر کم مایع مخلوط کنید . در این مورد کره ، اکثر سس های ملایم و ٱبگوشت ها ممکن است مفید باشند .
- از مصرف غذاهایی مانند ذرت بو داده ، غلات ، مغزها ، سیب زمینی رنده شده ، پنیر محلی ، میوه های با پوست ، ذرت ، کرفس ، آناناس و سایر میوه ها و سبزی های حاوی فیبر که احتمال پریدن آنها به گلو وجود دارد بپرهیزید.
- از مصرف گوشت های سفت مانند استیک ، غذاهای خشک و یا خرد شونده مانند کراکرها ، انواع کیک و چیپس یا غذاهای چسبنده مانند کره بادام زمینی یا موز پرهیز کنید.
- اگر احساس دهانی شما کاهش یافته از غذاهای سردتر استفاده کنید.
- برای تشکیل لقمه به هم چسبیده در دهان از غذاهای نیمه جامد استفاده کنید.
- در صورت وجود زخم در دهان از مصرف غذاهای اسیدی اجتناب کرده و از غذاهای نرم در دماهای ملایم استفاده کنید.
- در موارد تاخیر رفلکس بلع ، از غذاهای ادویه دار و یا خیلی داغ یا خیلی سرد که می توانند برای تحریک اعصاب کمک کننده باشند، استفاده کنید. برخی از غلظت دهنده های مایعات نیز ممکن است مفید باشند. مصرف غذاهایی که تکه های ٱن از هم جدا نمی شوند نیز توصیه می گردد.
