شقاق یا زخم مقعد چیست؟

فیشر یا شقاق مقعدی (به انگلیسی :Anal Fissures)، پارگی کوچکی در لایه پوشش‌دهنده پوستی دور مجرای عقب بدن یا همان مقعد است. این قسمت از بدن به دلیل داشتن تراکم بالای گیرنده‌های عصبی، در صورت آسیب دیدگی یا پارگی بافتی، می‌تواند باعث درد شدید و گاه غیرقابل تحمل شود.

بیماری شقاق یا همان پارگی مقعد به دلیل علائمی مثل خونریزی و درد با بواسیر اشتباه گرفته میشود در حالی که علل و علائم شقاق مقعدی با بواسیر کاملاً متفاوت است. این بیماری در مراحل ابتدایی معمولاً به وسیله نرم کردن مدفوع و مصرف مسکن‌های ضد درد قابل درمان است، اما در برخی موارد ممکن است به درمان‌های معمول پاسخ ندهد.
 برای شناخت علائم و دلایل و نحوه تشخیص این بیماری در ادامه با ما همراه باشید.

بیشتر بخوانید: درمان شقاق

معنی شقاق در لغت ترک و شکاف است این بیماری می‌تواند افراد در هر سنی را تحت تأثیر قرار دهد ولی اغلب در نوزادان و کودکان کم سن مشاهده می‌شود، زیرا یبوست یک مشکل شایع در این گروه‌های سنی است.

انواع شقاق یا زخم مقعد

شقاق یا همان زخم مقعدی، به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: حاد و مزمن. هر دو نوع با ترک یا پارگی در پوست یا مخاط ناحیه مقعد مشخص می‌شوند، اما تفاوت‌هایی در ویژگی‌ها و مدت زمان بهبودی دارند:

شقاق حاد

تشخیص شقاق حاد از روی ظاهر کار دشواری نیست و مانند یک شکاف تازه، تا حدی شبیه به برش کاغذ به نظر می‌رسد. علائم دیگر این نوع پارگی مقعد عبارتند از :

• این نوع شقاق به طور ناگهانی ایجاد می‌شود و معمولاً به دلیل دفع مدفوع سخت یا اسهال شدید رخ می‌دهد.
• علائم شامل درد شدید در هنگام دفع مدفوع و خونریزی خفیف است.
• شقاق‌های حاد معمولاً در عرض چند هفته با درمان‌های ساده مانند تغییر رژیم غذایی و استفاده از کرم‌های موضعی بهبود می‌یابند.

شقاق مزمن

تفاوت شقاق حاد و مزمن از نظر ظاهری در میزان شکاف آن می باشد بطوریکه در این نوع پارگی مقعد شکاف عمیق تر بوده و زائده های گوشتی از شکاف بیرون زده اند. از دیگر مشخصه های این نوع شقاق میتوان موارد زیر را نام برد:

• شقاق مزمن نوعی است که بیش از چند هفته یا ماه ادامه پیدا می‌کند.
• این نوع ممکن است به دلیل بهبود نیافتن یک شقاق حاد یا وجود شرایط پزشکی زمینه‌ای مانند بیماری‌های التهابی روده ایجاد شود.
• علائم آن شبیه شقاق حاد است اما ممکن است بافت اسکار یا یک زائده پوستی در ناحیه ترک مشاهده شود.
• درمان شقاق مزمن ممکن است نیاز به رویکردهای پیچیده‌تری داشته باشد، از جمله استفاده از داروهای موضعی قوی‌تر یا حتی جراحی.

تشخیص و درمان مناسب شقاق، چه حاد و چه مزمن، به توجه و مراقبت پزشکی دقیق نیاز دارد تا از پیشرفت بیماری و ایجاد مشکلات بیشتر جلوگیری شود.

علت ابتلا به شقاق چیست؟

در ابتلا به فیشر مقعدی عوامل متعددی نقش دارند که ممکن است هر فرد بسته به شرایط فیزیکی و یا شرایط بهداشتی خود به آن دچار شود . این عوامل عبارتند از :

• یبوست
• اسهال
• کم تحرکی
• بارداری و زایمان
• استفاده از دستمال زبر جهت تمیز کردن مقعد
• خاراندن زیاد و ایجاد حساسیت
• رابطه مقعدی
• تنگی دریچه مقعد
• بیماری های مقاربتی

علائم شقاق چیست؟

شقاق یکی از عارضه‌هایی است که با علائم خاص خود معرفی می‌شود و آگاهی از این نشانه‌ها می‌تواند در تشخیص به موقع و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک کننده باشد. شناسایی و درک این علائم برای هر فردی مهم است تا در صورت مواجهه با آن‌ها، به موقع اقدام به مراجعه به پزشک کند. در ادامه به توضیح علائم این بیماری میپردازیم.

• ایجاد ترک در اطراف مقعد: ایجاد ترک یا پارگی در اطراف مقعد یکی از نشانه‌های رایج شقاق است. این ترک‌ها، که معمولاً در اثر فشار بیش از حد هنگام دفع یا سایر عوامل مکانیکی ایجاد می‌شوند، می‌توانند باعث درد و ناراحتی قابل توجهی شوند.
• خونریزی هنگام دفع: خونریزی هنگام دفع می‌تواند نشان‌دهنده وجود شقاق باشد. این خونریزی، که معمولاً به دلیل پارگی در مخاط مقعدی ایجاد می‌شود، معمولاً به صورت قطرات خون روشن بر روی مدفوع یا کاغذ توالت دیده می‌شود.
• خارش و سوزش مقعد: سوزش و خارش مقعد اغلب نشان‌دهنده وجود شقاق است، که می‌تواند نتیجه التهاب و تحریک ناشی از ترک یا پارگی در ناحیه مقعد باشد. این علائم ناراحت‌کننده، که گاهی اوقات با درد همراه هستند، معمولاً در اثر فشار به مخاط مقعدی یا به دنبال دفع مدفوع سخت و خشک بروز می‌کنند.
• ترشحات بد بو و چرکی: ترشحات بدبو و چرکی از ناحیه مقعد می‌تواند یکی از نشانه‌های شقاق باشد، به ویژه در مواردی که با عفونت همراه شود.
• مشاهده خون روی دستمال توالت: مشاهده خون بر روی دستمال توالت پس از تمیز کردن می‌تواند یکی از علائم مهم و شایع شقاق باشد. این خونریزی معمولاً ناشی از پارگی مخاط یا پوست در ناحیه مقعد است و غالباً به دلیل دفع مدفوع سخت یا اجابت مزاج با فشار بیش از حد رخ می‌دهد

در صورت تجربه درد و سوزش هنگام دفع یا مشاهده خون در مدفوع، به دکتر متخصص مراجعه کنید تا علت را بررسی کنند. تشخیص دقیق شقاق از بواسیر به دلیل شباهت علائمشان، نیازمند مراجعه به پزشک است.

روش های تشخیص شقاق 

در بسیاری از موارد سختی و ناخوشایند بودن درمان بیماری هایی مقعدی مانع از درمان به موقع بوده و منجر به شدت گرفتن بیماری و در نتیجه طولانی تر شدن دوره درمان شده است .  روش های تشخیص بصری لزوما همیشه کافی نیستند و پزشک نیاز به بررسی دقیق تر و بیشتری دارد .روش های معاینه به منظور تشخیص بیماری بسته به نوع بیماری متفاوت است . در اینجا به توضیح روش های درمانی میپردازیم:

• آنوسکوپی: آنوسکوپی یک روش تشخیصی است که در آن یک دستگاه کوچک و توخالی، معروف به آنوسکوپ، برای مشاهده مستقیم داخل مقعد و پایین‌ترین قسمت روده بزرگ (رکتوم) استفاده می‌شود. این روش می‌تواند در تشخیص و درمان شقاق مفید باشد.
• سیگموئیدوسکوپی: سیگموئیدوسکوپی یک روش تشخیصی است که در آن از یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر با دوربین برای مشاهده و بررسی داخل روده بزرگ فرد، به ویژه بخش سیگموئید، استفاده می‌شود.
• بیوپسی مقعدی: بیوپسی مقعدی روشی پزشکی است که در آن نمونه کوچکی از بافت مقعد برداشته می‌شود تا به منظور تشخیص بیماری‌ها و شرایط پزشکی از جمله شقاق، تحت آزمایشات آزمایشگاهی قرار گیرد.
• کولونوسکوپی: کولونوسکوپی یک روش تشخیصی پزشکی است که از یک لوله بلند و انعطاف‌پذیر با دوربین (کولونوسکوپ) برای مشاهده مستقیم داخل روده بزرگ و انتهای روده کوچک استفاده می‌کند.

چه کسانی در معرض ابتلا به فیشر مقعدی هستند؟

نمی‌توان به طور دقیق گفت که تنها گروه خاصی از افراد دچار شقاق مقعدی می‌شوند، چرا که عوامل متعددی در بروز این مشکل دخیل هستند. با این حال، در برخی گروه‌های سنی و شرایط خاص، احتمال بروز شقاق بیشتر است.

• دوران نوزادی
• افراد مسن
• زنان باردار و پس از زایمان

افراد مبتلا به برخی بیماری‌ها نیز مستعد ابتلا به شقاق هستند:

• بیماری التهابی روده (IBD): این بیماری با ایجاد التهاب در پوشش روده، بافت اطراف مقعد را مستعد پارگی می‌کند.
• یبوست مکرر: فشار وارده هنگام دفع مدفوع سخت و بزرگ، از علل اصلی ایجاد شکاف مقعدی است.

عوامل دیگری که خطر ابتلا به شقاق مقعدی را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• داشتن رابطه مقعدی
• ابتلا به بیماری کرون
• ابتلا به بیماری اسهال مکرر

تفاوت شقاق و بواسیر چیست؟

شقاق و بواسیر دو بیماری متفاوت در ناحیه مقعد هستند که به روش‌های مشابهی درمان می‌شوند، اما از نظر علائم و علل تفاوت‌های اساسی دارند. بواسیر، که به دلیل فشار در وریدهای مقعد و رکتوم ایجاد می‌شود، معمولاً در طول روز باعث درد می‌شود و می‌تواند نشانه‌هایی مانند خونریزی، خارش و تورم داشته باشد. از سوی دیگر، شقاق که ناشی از پارگی در پوست یا مخاط ناحیه مقعد است، اغلب حین اجابت مزاج با درد شدید همراه است. هرچند روش‌های درمان خانگی مانند تغییر رژیم غذایی و استفاده از ملین‌ها ممکن است برای هر دو بیماری مفید باشد، اما تشخیص دقیق و روش‌های درمانی تخصصی توسط پزشک متخصص ضروری است.

تفاوت شقاق بیرون زده و پرولاپس رکتوم

در واقع، هیچ بیماری به نام “شقاق بیرون زده” وجود ندارد. شقاق مقعدی، همانطور که از نام آن پیداست، به معنای وجود یک زخم یا شکاف در بافت مقعد است. این وضعیت با درد و گاهی خونریزی همراه است، اما هیچ بیرون زدگی یا پرولاپسی در آن دیده نمی‌شود.

در مقابل، بواسیر بیرون زده، که گاهی اوقات به عنوان پرولاپس رکتوم شناخته می‌شود، به وضعیتی اشاره دارد که در آن رگ‌های خونی متورم در مقعد یا پایین رکتوم بیرون می‌زنند. این شرایط می‌تواند باعث ایجاد درد، خارش، و خونریزی شود.

این تفاوت‌ها نشان می‌دهند که شقاق و بواسیر، هرچند هر دو می‌توانند باعث علائم مشابهی شوند، اما دو بیماری متفاوت با مکانیسم‌ها و درمان‌های مختلف هستند. بنابراین، تشخیص دقیق توسط پزشک متخصص امر برای انتخاب درمان مناسب و جلوگیری از پیشرفت بیماری ضروری است.

بیشتر بخوانید: بواسیر چیست؟

روش های درمان شقاق یا زخم مقعد

معمولاً، شقاق مقعدی در ابتدا با رویکردهای درمانی خانگی و تغییراتی در عادات دفع، از جمله نرم کردن مدفوع، قابل مدیریت و درمان است. با این حال، در صورتی که علائم با این روش‌های اولیه تسکین نیابند، نیاز به دخالت‌های درمانی پیشرفته‌تری می‌باشد، که ممکن است شامل دارودرمانی یا اقدامات جراحی باشد. در بخش‌های بعدی، به تفصیل تک تک روش‌های درمانی شقاق مقعدی را بررسی خواهیم کرد.

درمان خانگی

در مواجهه با هر بیماری هر شخصی در ابتدا به درمان خانگی روی می آورد و شقاق هم از این قاعده مستثنی نیست . به محض رویت علائم شقاق برای درمان و حتی پیشگیری از ابتلا به شقاق دیگر نکات زیر را رعایت کنید:

• مصرف روزانه مواد غذایی فیبر دار
• از اهمیت ورزش کردن غافل نشوید
• به هیچ عنوان در اجابت مزاج خود تاخیر نکنید
• هنگام دفع به خود فشار وارد نکنید
• حمام سیتز
• از دستمال های نرم و مرطوب جهت تمیز کردن محل دفع استفاده کنید
• بعد از هربار اجابت مزاج محل دفع را خشک نگه دارید

عمل لیزر شقاق یا پارگی مقعد

جراحی شقاق با لیزر یک روش درمانی پیشرفته و کم‌تهاجمی است که برای درمان زخم‌های مقعدی مزمن به کار می‌رود. در این فرآیند، ناحیه نشیمنگاه بیمار توسط پزشک متخصص با استفاده از لیدوکائین بی‌حس می‌شود. سپس، با استفاده از دستگاه لیزر مجهز به اشعه پرتوان، بخش کوچکی از عضله اسفنکتر مقعد برش داده و ترمیم می‌شود.
این عمل کاهش فوری درد و اسپاسم عضلانی را به دنبال دارد و زمان عمل جراحی معمولاً بین ۱۵ تا ۴۵ دقیقه است.

بیشتر بخوانید: عمل شقاق با لیزر

یکی از بزرگ‌ترین مزایای جراحی شقاق با لیزر، سرعت بازگشت بیمار به فعالیت‌های روزانه پس از عمل است. از آنجا که نیازی به بیهوشی کامل یا بستری شدن در بیمارستان نیست، بیماران می‌توانند سریع‌تر به زندگی عادی خود بازگردند. این روش درمانی به عنوان یک گزینه موثر و کم‌خطر برای درمان شقاق مقعدی، امروزه در بسیاری از مراکز پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به دلیل مزایای فراوانی که دارد، به یکی از بهترین روش‌های درمانی در این زمینه تبدیل شده است.

درمان شقاق مقعدی با لیزر قطعی و موثر ترین روش درمانی بوده که بدون بستری و دوره نقاهت در کمتر از یک ساعت انجام میشود.

درمان دارویی پارگی مقعد

درمان دارویی فیشر معمولاً شامل استفاده از ملین‌ها برای کاهش یبوست و ایجاد مدفوع نرم‌تر است تا فشار کمتری به ناحیه مبتلا وارد شود. علاوه بر ملین‌ها، پزشکان ممکن است کرم‌ها یا پمادهای موضعی تجویز کنند که حاوی موادی مانند نیتروگلیسیرین یا دیلتیازم هستند که به شل شدن عضلات اسفنکتر مقعد کمک کرده و گردش خون را بهبود می‌بخشند.
همچنین، در برخی موارد ممکن است پزشکان استفاده از داروهای ضد درد و ضد التهاب را توصیه کنند تا درد و التهاب ناشی از شقاق را کاهش دهند.

جراحی باز پارگی مقعد

در مواردی که فیشر مقعدی به صورت مزمن وجود دارد یا علائم آن بسیار شدید هستند و به درمان‌های دارویی پاسخ نمی‌دهند، جراحی به عنوان یک گزینه درمانی مطرح می‌گردد. یکی از تکنیک‌های رایج در جراحی شقاق، اسفنکتروتومی داخلی جانبی نام دارد. این روش جراحی شامل برش دادن بخشی از عضله اسفنکتر مقعد است که هدف از آن کاهش اسپاسم و تسکین درد ناشی از شقاق است.

چگونه از ابتلا به شقاق پیشگیری کنیم؟

پیشگیری، قبل از درمان، خود به نوعی یک گام مهم در درمان است. برای جلوگیری از فیشر مقعدی، انجام یک سری اقدامات از جمله تغییرات در سبک زندگی، ضروری است. این اقدامات شامل کاهش زمان نشستن برای کم کردن فشار وارد بر ناحیه آنورکتال، تغییر در رژیم غذایی با افزایش مصرف فیبر و نوشیدن مایعات فراوان برای پیشگیری از یبوست، و انجام فعالیت‌های بدنی منظم می‌باشد.

ورزش منظم نه تنها به تقویت عضلات مقعد و بهبود گردش خون کمک می‌کند، بلکه سلامت کلی دستگاه گوارش را نیز بهبود می‌بخشد، که این خود در پیشگیری از فیشر مقعدی موثر است. این تغییرات، هرچند کوچک به نظر برسند، می‌توانند در کاهش خطر ابتلا به پارگی مقعدی نقش بسزایی داشته باشند و به حفظ سلامت بلندمدت کمک کنند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

زمان درست مراجعه به پزشک در درمان زخم مقعدی بسیار حیاتی است. تشخیص به موقع و درمان زودهنگام می‌تواند از تشدید بیماری جلوگیری کرده و روند بهبودی را تسریع بخشد. به محض اینکه علائمی مانند درد هنگام دفع یا خونریزی از مقعد را تجربه کردیم، باید فوراً به پزشک مراجعه کنیم. این اقدام نه تنها به تشخیص دقیق کمک می‌کند، بلکه می‌تواند از پیشرفت بیماری و عوارض جدی‌تر جلوگیری نماید.

سوالات متداول