از مبدأ تا مقصد: آناتومی دستگاه گوارش

دهان و غدد بزاقی

بعد از اولین لقمه ای که در دهانتان گذاشتید، غدد بزاقی به مقدار کافی شیره های گوارشی را تولید می کنند و این شیره های گوارشی برای تجزیه و شکستن ماده غذایی مورد استفاده قرار می گیرند. 
بدن ما دارای سه جفت غدد بزاقی مهم می باشد. این سه جفت غده بزاقی عبارتند از: غدد پاروتید، غدد تحت فکی و غدد زیر زبانی.
آنها با هم در حدود نیم تا یک و نیم لیتر بزاق در روز تولید می کنند.
دندان شما غذا را کوچک می کند و زبان آن قطعات کوچک شده غذا را با بزاق مخلوط می کند.
در آخر غذا به صورت نرم، مرطوب و دایره ای درمی آید و برای بلعیدن مناسب می گردد.

مری

موقع قورت دادن، عضلات دهان و گلو لقمه غذا را از دهان به سمت مری می برند.
مری، لوله ای است که دهان و معده را به هم متصل می کند. 
عضلات دیواره مری، امواج هماهنگی را ایجاد می کنند و غذا را به سمت معده می برند.
در این فرآیند، عضلات با حرکت دودی خود، توده دایره ای غذا را می فشارند و رو به سمت جلو می برند. 
هنگامی که غذا به قسمت انتهایی مری می رسد، با فشار باعث باز شدن دریچه بین مری و معده می شود و غذا وارد معده می گردد.
لوزالمعده هورمون های انسولین و گلوکاگون را تولید می کند که این هورمون ها مقدار قند خون را تنظیم می کنند

معده 

بعد از وارد شدن غذا به معده، غذا بیشتر شکسته و تجزیه می شود.
معده دارای عضلات قوی می باشد که با استفاده از آن عضلات، غذا را به قطعات کوچک تر تبدیل می کند.
از غدد پوشاننده دیواره معده، شیره معده ترشح می شود که این شیره معده، غنی از اسید و آنزیم است. 
این اسید و آنزیم کمک می کند تا غذا به مایعی کرم رنگ و غلیظ به نام “کایم” تبدیل شود.
هنگامی که کایم به خوبی مخلوط شد، امواج عضلانی به سمت دریچه پیلور (اولین بخش روده کوچک یا دئودونوم) می رود.
دریچه پیلور، کایم را به مقدار کمتر از 3.5 گرم عبور می دهد. 
باقیمانده کایم در معده، بیشتر مخلوط می شود.
در دئودنوم، گوارش غذا ادامه می یابد و کایم با مقدار متنوعی از شیره های گوارشی مترشحه از لوزالمعده، کبد و کیسه صفرا مخلوط می شود.

کیسه صفرا

کیسه صفرا بعد از دوازدهه قرار می‌گیرد. هنگام ورود مواد غذایی به معده، کبد مایع زرد رنگی ترشح می کند که از طریق مجرایی به کیسه صفرا انتقال می‌یابد. وظیفه کیسه صفرا نگهداری این مایع زرد رنگ است. کار این مایع کمک به هضم چربی‌های غذایی است که می خوریم.

لوزالمعده Pancreas‏

لوزالمعده یا پانکراس غده‌ای پهن و دراز است که در قسمت فوقانی شکم و پشت معده قرار گرفته ‌است. لوزالمعده متشکل از سه قسمت سر، تنه و دم است. قسمت سر آن در قوسی از دوازدهه قرار گرفته ‌است. تنه لوزالمعده در پشت معده قرار دارد و دم آن تا نزدیک طحال امتداد دارد.

پانکراس هم یک غده درون ریز (غده‌ای که ترشحات آن با نام هورمون وارد جریان خون می‌شوند) و هم یک غده برون ریز (غده‌ای که ترشحات آن به خارج از بدن هدایت می‌شود) است که آنزیم ها و مواد دیگری ترشح می‌کند که مستقیماً وارد روده شده و به هضم پروتئین، چربی و کربوهیدرات کمک می‌کنند.

کبد و کنترل مواد غذایی

کبد در سمت راست بدن، زیر دنده و بالای معده قرار دارد، سطح بالایی آن محدب و سطح زیرین آن مقعر است کبد، بزرگترین غده ی بدن،  وزنی حدود 1/1 تا 1/6  کیلوگرم دارد و دارای چهار قسمت یا لوب (Lobe) راست و چپ، عقب و جلو است. در زیر لوب بزرگ طرف راست آن کیسه صفرا قرار دارد که گلابی شکل است.

وظایف کبد

 1. کمک به هضم چربی ها از طریق ترشح صفرا

2. تنظیم سوخت و ساز مواد غذایی اصلی (قندها، لیپیدها، پروتئین)

مهمترین رگی که وارد کبد می شود سیاهرگ باب است. موادی که از روده باریک جذب خون می شوند از طریق سیاهرگ باب به کبد می روند. کبد مواد زاید و سمی خون آورده شده را می گیرد و خونی طبیعی و سالمی را به جریان می اندازد. در واقع هرآنچه از روده باریک وارد خون می شود به وسیله کبد کنترل می شود.

مثلاً اگر مقدار قند ورودی به خون زیاد باشد کبد آن را به گلیکوژن تبدیل و ذخیره می کند و در موقع گرسنگی دوباره آن را به قند تبدیل می کند و به خون باز می گرداند.

اگر مقدار قند خون باز هم زیادتر باشد کبد آن را به لیپید تبدیل می کند و لیپید حاصل را در نقاط مختلف بدن مثل اطراف کلیه ها و  پهلوها ذخیره می کند.

روده بند

در کالبدشناسی روده‌بند یا مِزانتِر به چینی از صفاق (آب‌شامهٔ شکم) می‌گویند که روده کوچک را به دیواره عقبی شکم متصل می‌کند.

روده‌بند را در قدیم ماساریقا و حاویه هم می‌نامیدند.

روده

روده بخش مهمی از دستگاه گوارش است که از دوازدهه (اثنی‌عشر) تا مقعد را تشکیل می‌دهد. روده در انسان و بسیاری از پستانداران به دو بخش رودهٔ باریک و رودهٔ بزرگ تقسیم می‌شود.

روده نقش بسیار مهمی در هضم و جذب غذا دارد.

روده باریک

روده باریک از معده شروع می شود و به روده بزرگ ختم می شود، قطر آن تقریبا 5/3 سانتی متر و طول آن 6 متر است. روده باریک از سه قسمت دوازدهه (اثنی عشر)، تهی‌روده ( ژژنوم) و درازروده (ایلئوم) تشکیل شده است، دوازدهه حدود 25 سانتی متر اولیه روده ی باریک است که بلافاصله از معده قرار دارد.

جداره ی روده کوچک چین خوردگی های فراوانی دارد و هر یک از این چین خوردگی ها خود دارای برجستگی های متعددی هستند که پرز نام دارند.

غشای پوششی نازک پرزها و سطح زیاد آن ها موجب افزایش جذب مواد غذایی می شود. به طوری که سطح جذب آن ها به 600 برابر افزایش می یابد و مساحت آن ها به حدود 200 متر مربع می رسد.

روده باریک محل اصلی هضم و جذب غذا است. روده باریک به سه قسمت دوازدهه، تهی‌روده (ژوژنوم) و درازروده (ایلئوم) تقسیم می‌شود.روده باریک به دلیل ترشح اکسین مدلین جزء غدد برون ریز ثانویه محسوب می شود.روده باریک همچنین به دلیل ترشح شبح گلوکاگون،سکرتین،کوله سیستوکینین،نوروتنسین،سروتونین و سوماتوستاتین جزء غدد درون ریز ثانویه محسوب می شود.

درازروده در رودهٔ کوچک

در کالبدشناسی دستگاه گوارش، درازروده یا ایلئوم(به انگلیسی: Ileum) بخش انتهایی از سه بخش رودهٔ کوچک است. درازروده پس از دوازدهه (اثنی عشر) و تهی‌روده∗ قرار گرفته و توسط دریچه‌ای به نام دریچه ایلئوسکال∗ (دریچهٔ دراز-کوری) از روده کور جدا شده‌است. در محل این سوراخ مخاط روده دارای دو چین فوقانی و تحتانی می باشد که به یکدیگر متصل شده و مانع برگشت مواد از رودهٔ بزرگ به داخل رودهٔ کوچک می شود.[۲] طول درازروده در انسان‌ها در حدود ۲ تا ۴ متر است.
PH در درازروده معمولاً بین ۷ و ۸ (خنثی یا کمی قلیایی) است.

کارکرد

کارکرد درازروده، جذب فراورده‌های گوارشی است. دیوارهٔ درازروده چین‌دار است که هر کدام از چین‌ها پوشیده از شمار بسیار زیادی پُرز کوچک است.

کالبدشناسی

روده کوچک طولانی‌ترین قسمت دستگاه گوارش می‌باشد که ۵ یا ۶ متر طول دارد. چون قطر این روده، باریک می‌باشد و فقط ۲ تا ۴ سانتیمتر قطر دارد، به آن روده کوچک یا روده باریک گفته می‌شود (در مقایسه با روده بزرگ که قطر آن ۶ سانتیمتر می‌باشد).

اولین قسمت روده کوچک که درست بعد از معده قرار دارد را اصطلاحاً دوازدهه و یا دئودنوم (Duodenum) می‌نامند که کوتاه ترین قسمت روده کوچک می‌باشد. دو قسمت دیگر روده کوچک که بعد از آن قرار دارند به ترتیب عبارت‌اند از تهی‌روده و دراز روده که به روده بزرگ متصل می‌گردد.

گوارش

وقتی غذا از معده وارد دوازدهه می‌شود، به علت مخلوط بودن با اسید معده، هنوز اسیدی می‌باشد. در محل دوازدهه، یک شیره گوارشی قلیایی به این غذا اضافه می‌گردد تا حالت اسیدی آن را خنثی نماید. این شیره گوارشی از پانکراس یا لوزالمعده ترشح می‌گردد و حاوی آنزیم‌هایی است که باعث ادامه هضم غذا می‌شود. صفرا نیز در همین محل به غذا اضافه می‌گردد.

در روده باریک بر اثر عمل گوارش پروتئینها به اسید آمینه‌ها، کربوهیدراتها به گلوکز و سایر قندهای ساده تر و چربی‌ها به اسیدهای چرب و گلیسرول تجزیه می‌گردند. سپس غذای گوارده از طریق دیواره روده کوچک به جریان خون جذب می‌گردند. بر اثر انقباضات موجی شکل عضلات دیواره روده‌ها، غذا در طول روده حرکت کرده و به جلو می‌رود. این حرکت را اصطلاحاً پریستالسیس (peristalsis) می‌نامند.

دیواره روده‌ها صاف نیست بلکه دارای میلیون‌ها برجستگی انگشت مانند به نام پرز می‌باشد. این پرزها باعث می‌شوند که سطح وسیعی در روده‌ها ایجاد شود تا جذب غذاها بهتر صورت گیرد.

فعالیت های گوارشی و جذب روده کوچک

1. تکمیل عمل گوارشی

2. جذب و فرآورده گوارشی روده و ورود آن به خون و لنف

3. تنظیم هورمونی (ترشحات لوزالمعده، صفرا و معدف)

4. کنترل مایعات و الکترولیت های بدن (مواد معدنی)

5. تولید شیره های گوارشی لازم برای هضم کامل غذا

6. توقف طولانی غذا و فرصت جذب

دریچه ایلئوسکال

دریچه ایلئوسکال یا دریچه دراز-کورروده‌ای در محل اتصال باریک‌روده به فراخ‌روده (روده بزرگ) قرار دارد که وظیفه اصلی آن جلوگیری از پس زدن محتویات دفعی از پس‌روده (کولون) به باریک‌روده است.
لبه‌های دریچه ایلئوسکال به درون لومن کورروده Cecum برجسته شده‌اند و از این‌رو وقتی فشار زیادی در کورروده جمع می‌شود و می‌کوشد تا محتویات کورروده را رو به عقب براند، لبه‌ها بسته می‌شوند. به علاوه چند سانتی‌متر از جدار درازروده Ileum که درست پیش از دریچه ایلئوسکال قرار دارد دارای یک لایه ضخیم عضلانی موسوم به اسفنکتر ایلئوسکال است. این اسفنکتر در حالت طبیعی انقباض مختصری دارد و ورود محتویات درازروده به کورروده را کندتر می‌کند. پس از مصرف غذا و شروع حرکات دودی این تخلیه سرعت می‌گیرد. مقاومت در برابر تخلیه از این دریچه، زمان ماندن کیموس را افزایش داده و جذب تسهیل پیدا می‌کند.

کورروده

کورروده یا سکوم (به انگلیسی: Cecum) یا روده کور بخش آغازین فراخ‌روده (روده بزرگ) است که زایده آپاندیس نیز به انتهای بن‌بست آن متصل می‌شود. کورروده بین درازروده (ایلئوم) و پس‌روده (کولون) قرار دارد. در ابتدای کورروده دریچه دراز-کوری (دریچه ایلئوسکال) قرار دارد که مانع بازگشت مدفوع از روده بزرگ به باریک‌روده (روده کوچک ) می‌شود.
کورروده بسیار کوتاه می باشد و دارای طولی در حدود 7 سانتی‌متر و عرضی برابر با 6 سانتی‌متر می‌باشد.

روده بزرگ

روده بزرگ (به انگلیسی: Large intestine) یا فراخ‌رودهبخشی از لولۀ گوارش پستانداران است که بین روده کوچک و مخرج قرار دارد و شامل کورروده cecum و پس‌روده Colon و راست‌روده Rectum است. طول روده بزرگ حدود یک و نیم متر است. آبی که برای هضم غذاها مورد استفاده قرار گرفته بود یا آب نوشیده شده در روده بزرگ باز جذب می‌شود و باعث می‌شود که مدفوع از حالت مایع به حالت جامد تبدیل شود.

روده بزرگ از انتهای روده کوچک شروع و به مخرج ختم می شود. قطر این روده  8 سانتی متر و طولش 5/1 متر است. روده بزرگ دارای 3 قسمت سکوم، کولون و رکتوم است هم چنین دیواره روده بزرگ شامل 3 لایه مخاطی، عضلانی و لایه خارجی است.

توجه داشته باشید که مخاط روده بزرگ پرز ندارد. بعد از این که جذب مواد غذایی در روده کوچک انجام گرفت، باقیمانده آن وارد روده بزرگ می شود که البته بیشتر آب موجود در این مواد به داخل بدن باز جذب می شود و ماده دفعی نیمه جامد باقی مانده (مدفوع) در قسمت راست روده باقی می ماند تا زمانی که با یک حرکت روده ای خارج شود. خوب است بدانید که آپاندیس در انتهای سکوم قرار دارد.

چون عمل اصلی روده بزرگ هدایت مواد هضم نشده به خارج از بدن است و نقش جذبی مهمی ندارد، روده بزرگ فاقد چین و پرز است. روده بزرگ محل رشد باکتریهای فراوانی است که به صورت فلور نرمال روده زندگی می کنند و بخش عمده گاز مدفوع حاصل فعالیت آنها است .سلولهای موجود در لایه مخاطی کولون موکوس ترشح می‌کنند تا با لغزنده ساختن سطح مخاط به دفع مواد کمک کنند .

هنگامی که مدفوع به راست روده می‌رسد، بر اثر انقباضات واکنشی که در راست‌روده ایجاد می‌شود و ماهیچه‌های بندآورنده دریچه یا اسفنگتر مقعد را شل می‌نماید و احساس دفع مدفوع به شخص دست می‌دهد. اسفنگترهای مقعد، ماهیچه‌های حلقوی شکلی می‌باشند که کنترل بازشدن و بسته شدن مقعد را در اختیار دارند. معمولاً حدود یک تا سه روز طول می‌کشد که غذا از دهان تا مقعد برسد.

 راست‌روده یا رکتوم (به انگلیسی: rectum) قسمت انتهایی روده بزرگ در انسان است. قبل از این قسمت کولون سیگموئید و بعد از این قسمت آنوس یا مقعد قرار دارد. نقطه شروع آن در سومین مهره ساکرال است. طول این مجرا ۱۲ سانتی متر است. بخش زیرین راست‌روده گشاد می‌شود و آمپول رکتال نام دارد.

ماهیچه‌های این قسمت از روده بزرگ هم مانند بقیه قسمت‌های روده هستند: الیاف طولی در خارج و الیاف حلقوی در داخل قرار دارند.

پیرامونی‌های راست‌روده

سطح پیشین: صفاق یا پریتونئوم فقط در بالا آنرا می پوشاند. در پایین در مرد و زن متفاوت است. در مورد، پریتونئوم بالا رفته و بن بست رکتو وزیکال را می‌سازد. در قسمت پایین آن پروستات و مجاری دفرنس Ductus deferens، بخش انتهایی میزنای و سمینال وزیکول مجاورت دارد. در زن، پریتونئوم بالا رفته و بن بست دوگلاس (رکتو اوترین) را میسازد. در قسمت قدامی و تحتانی با سطح خلفی مهبل تماس دارد. سطح پسین: اصولاً با ساکروم تماس دارد.