اسهال چیست؟ بررسی علت، علائم و روش های درمان

اسهال یکی از مشکلات شایع سلامتی است که تقریبا همه افراد، چه در دوران کودکی و چه در سنین بزرگسالی، حداقل یک بار با آن مواجه شده‌اند. این وضعیت، که می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، گاهی اوقات ناراحت کننده و حتی نگران کننده است. در این مقاله، قصد داریم به بررسی دقیق‌تر اسهال، علل آن و روش‌های موثر درمانی برای کودکان و بزرگسالان بپردازیم.

اسهال چیست؟

اسهال به عنوان یک اختلال گوارشی تعریف می‌شود که مشخصه آن کاهش قوام مدفوع است. در این حالت، مدفوع به صورت آبکی و شل تخلیه می‌شود، که نشان‌دهنده تغییر قابل توجهی در روند هضم و جذب مواد در دستگاه گوارش است. این وضعیت ممکن است در پاسخ به عوامل متعددی مانند عفونت‌ها، اختلالات متابولیک، واکنش‌های آلرژیک یا استفاده از برخی داروها رخ دهد. مدت زمان اسهال می‌تواند از چند ساعت گرفته تا چندین هفته، بسته به علت زمینه‌ای و شدت بیماری متغیر باشد .

اگر به بیماری اسهال یا علامت اسهال دچار شدید، بهتر است که به دکتر گوارش مراجعه کنید. 

انواع اسهال چیست؟

اسهال را معمولاً بر اساس مدت زمان و شدت آن به دو دسته کلی حاد و مزمن تقسیم می‌کنند. با این حال، این شرایط گوناگون دیگری نیز دارد که هر کدام می‌توانند نشان‌دهنده شرایط و علل مختلف باشند.

اسهال حاد

این بیماری معمولا از ۲ روز تا ۲ هفته طول می‌کشد و ناشی از یک عفونت باکتریایی، ویروسی یا انگلی است.

سالمونلا، کمپیلوباکتر، شیگلا و اشرشیا کلی از رایج‌ترین باکتری‌هایی هستند که می‌توان به عنوان علت اسهال ناگهانی و حاد معرفی کرد.

اسهال مزمن

این نوع اسهال طولانی‌تر از نوع حاد است و عموما بیشتر از ۴ هفته طول می‌کشد که می‌تواند نشانه‌ی اختلالی بسیار جدی مانند کولیت زخمی (زخم روده) یا بیماری کرون یا یک بیماری جدی مانند سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر باشد.

اسهال چرب

اسهال چرب یکی از انواع رایج اسهال است که در آن فرد ممکن است قطرات چربی را در مدفوع خود مشاهده کند، یا پوست او پس از دفع، چرب به نظر برسد. این حالت در نوزادان اغلب به دلیل ناتوانی در هضم شیر رخ می‌دهد، در حالی که در کودکان و بزرگسالان می‌تواند به دلیل سوءجذب چربی‌ها یا مصرف بیش از حد غذاهای پرچرب باشد.

اسهال خونی

اسهال خونی، که یکی از نشانه‌های خطرناک در اختلالات گوارشی است، باید با جدیت کامل بررسی شود. این عارضه ممکن است نشان‌دهنده زخم‌های عمیق گوارشی یا بیماری‌های التهابی روده باشد. گاهی اوقات، اسهال خونی ناشی از آسیب‌دیدگی بافت روده در اثر اسهال شدید یا آسیب به مقعد هنگام دفع مدفوع است.

در صورت ابتلا به اسهال خونی بلافاصله به پزشک مراجعه کنید و از اتخاذ درمان های خانگی بپرهیزید.

علائم ابتلا به اسهال چیست؟

اسهال یک مشکل شایع گوارشی است که می‌تواند ناشی از عوامل متفاوتی باشد و همراه با چندین علامت خاص می‌آید. علائم اصلی اسهال عبارتند از:

1. افزایش تعداد دفعات دفع مدفوع: این معمولاً اولین و واضح‌ترین نشانه اسهال است.
2. تغییر در قوام مدفوع: مدفوع معمولاً شل و آبکی می‌شود.
3. درد یا گرفتگی شکمی: اغلب افراد تجربه درد یا ناراحتی در ناحیه شکم دارند.
4. احساس فوریت برای دفع مدفوع: نیاز مبرم به رفتن به دستشویی.
5. تهوع و استفراغ: در برخی موارد، همراه با اسهال رخ می‌دهد.
6. کاهش وزن: مخصوصاً در موارد بیرون روی های شدید.
7. کم آبی بدن: ناشی از از دست دادن مایعات، که می‌تواند خطرناک باشد.
8. سر درد: اغلب به عنوان یک عارضه جانبی کم آبی یا تغییرات الکترولیتی در بدن در نتیجه اسهال رخ می‌دهد.

علت اسهال چیست؟

درک علت اساسی اسهال برای انتخاب روش درمانی مناسب ضروری است. اسهال می‌تواند ناشی از دلایل متعددی باشد و هر نوع اسهال ممکن است نیازمند رویکرد درمانی متفاوتی باشد. در ادامه، به بررسی شایع ترین علل اسهال میپردازیم.

• مصرف مواد غذایی یا آب آلوده
• حساسیت های غذایی
• قندهای خوراکی مانسوربیتول و قندهای مشابه آن که در آدامس های بدون قند به کار می روند.
• عفونت‌های ویروسی: مانند روتاویروس یا نوروویروس.
• عفونت‌های باکتریایی: نظیر سالمونلا، ای کولای، و شیگلا.
• عفونت‌های انگلی: مانند جیاردیا.
• یماری‌های التهابی روده: مثل بیماری کرون و کولیت اولسروز.
• سندروم روده تحریک پذیر
• بیماری سلیاک
• سوء جذب مواد غذایی: مانند ناتوانی در هضم لاکتوز یا گلوتن.
• مصرف برخی داروها: به خصوص آنتی‌بیوتیک‌ها که می‌توانند تعادل فلور روده را به هم بزنند.
• واکنش‌های آلرژیک یا حساسیت به غذا: مانند حساسیت به مواد غذایی خاص.
• استرس و اضطراب: که می‌توانند تأثیرات فیزیولوژیکی بر دستگاه گوارش داشته باشند.
• اختلالات هورمونی: مانند بیماری تیروئید.

بیشتر بخوانید: سلیاک و تاثیر آن بر زندگی

علت اسهال در کودکان چیست؟

اسهال در کودکان یکی از مشکلات رایج است که می‌تواند ناشی از دلایل مختلفی از جمله عفونت‌های ویروسی، باکتریایی، حساسیت‌های غذایی، یا حتی تغییرات در رژیم غذایی باشد. این شرایط معمولاً با تغییر در تعداد و قوام مدفوع مشخص می‌شود و گاهی با علائمی مانند تب، بی‌حالی و کم‌آبی بدن همراه است. کم‌آبی، به ویژه در کودکان خردسال، می‌تواند خطرناک باشد و نیاز به توجه سریع دارد. درمان اسهال در کودکان شامل حفظ هیدراتاسیون بدن با مایعات و محلول‌های ORS، تغییرات ملایم در رژیم غذایی و در موارد لزوم، مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک است. در صورتی که اسهال بیش از چند روز طول بکشد یا علائم شدیدی مانند خونریزی، تب بالا یا کاهش وزن را تجربه کند، مراجعه به پزشک اطفال ضروری است.

بیماری اسهال مسری است. لذا بعد از شستن کودک در دستشویی و بعد از تعویض پوشک کودک، دست های خود را با آب و صابون حتما بشویید

چگونه اسهال کودک را درمان کنیم؟

اکثر والدین با مشکل اسهال در کودکان مواجه می شوند. این مشکل ممکن است به علل مختلفی رخ دهد، از جمله ویروس، آلرژی و یا هر چیزی که کودک خورده باشد.اسهال کودک ناراحت کننده است و بیشتر والدین از آن شاکی هستند. آگاهی نسبت به علائم زیر به اقدام به موقع جهت درمان کمک موثری میکنند.

• به بوی غیر عادی مدفوع کودک خود دقت داشته باشید. بوی عجیب همراه با مدفوع شل کودک، تب و استفراغ، همگی علایم آلودگی به نوعی ویروس به نام روتاویروس هستند. در این مواقع هم حتماً به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید.
• زمانی که کودکتان اسهال دارد، به او شیر ندهید. شیر به دلیل داشتن قند لاکتوز فرایند هضم غذا را برای کودک سخت می کند و اسهال را بدتر می نماید. بعد از رفع اسهال، به او شیر دهید.
• از دادن انواع داروهای ضد اسهال بدون تجویز پزشک و خودسرانه به کودک جداً خودداری کنید. اسهال با کسی شوخی ندارد. علاوه بر این داروهایی مثل آسپیرین سبب بروز سندرم ری در کودک می شوند.
• موقع اسهال، از دادن آب مرکبات بیش از حد به کودک خودداری کنید. اگرچه جبران آب از دست رفته بدن کودک در زمان اسهال ضروری است، ولی آب مرکبات مثل آب پرتقال، معده کودک را آزار می دهد و خیلی از اوقات سبب بدتر شدن اسهال کودک می شود.
• بهترین نوشیدنی برای تأمین آب از دست رفته بدن کودک در زمان اسهال، بسته های خوراکی او.آر.اس (ORS) است که پزشک تجویز می کند. طبق دستور بسته، این محلول را با آب تهیه کنید و به کودک خود بدهید.
• نوشیدنی ها را کم کم به کودک خود دهید. اگر کودک مقدار کمی از نوشیدنی را بعد از 3 یا 4 ساعت بیرون نداد، می توانید کم کم غذاها را شروع کنید. مواد غذایی مانند موز، برنج کته، پوره سیب زمینی و نان سوخاری را در ابتدا شروع کنید.

علی‌رغم‌ اسهال‌ مزمن‌، کودکان‌ مبتلا به این نوع اسهال رشد و نموی‌ طبیعی‌ دارند و هیچ‌ علامتی‌ از سوءتغذیه‌ نشان‌ نمی‌دهند.

عوارض اسهال چیست؟

اسهال نه تنها به خودی خود می‌تواند ناراحت کننده باشد، بلکه ممکن است منجر به عوارض مختلف شود که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. کم آبی شدید
2. تغییرات الکترولیتی
3. سوتغذیه
4. تحریک پوستی
5. اختلال در فعالیت های روزانه
6. تشدید بیماری هایی نظیر بواسیر یا هموروئید

بیشتر بخوانید: بواسیر چیست؟

اسهال شدید می‌تواند منجر به کم آبی بدن شود که به خصوص در کودکان، سالمندان و افراد با سیستم ایمنی ضعیف، خطرات جدی به همراه دارد و در صورت عدم درمان ممکن است خطرناک باشد.آن را جدی بگیرید!

درمان اسهال

درمان اسهال به نوع و شدت آن بستگی دارد و مهم است که بدانیم چه روش درمانی را باید انتخاب کنیم و چه مدت آن را ادامه دهیم. در صورتی که علائم اسهال بیش از حد ادامه پیدا کنند یا شدت پیدا کنند، مراجعه به پزشک ضروری است. در ادامه، به برخی از روش‌های رایج درمان می‌پردازیم:

درمان خانگی

در مواردی که اسهال شدید نیست و به نظر می‌رسد علت آن عفونت یا بیماری جدی نباشد، درمان‌های خانگی می‌توانند مؤثر و کارآمد باشند. این روش‌های خودمراقبتی به تسکین علائم و بازگرداندن تعادل بدن کمک می‌کنند. درمان‌های خانگی برای اسهال عبارتند از:

• مصرف مایعات: حفظ هیدراتاسیون بدن با نوشیدن مقادیر کافی آب و محلول‌های الکترولیتی.
• رژیم غذایی BRAT: مصرف برنج، سیب‌زمینی پخته، سیب و نان تست که به هضم آسان کمک می‌کنند.
• مصرف پروبیوتیک ها مثل شکلات تلخ و ماست
• اجتناب از غذاهای تحریک‌کننده: مانند غذاهای پرچرب، سرخ‌شده، تند و محرک.
• مصرف چای بابونه یا زنجبیل: که می‌توانند به تسکین دستگاه گوارش کمک کنند.
• استراحت کافی: اطمینان از استراحت کافی برای بهبودی سریع‌تر و کاهش استرس بر دستگاه گوارش.
• اجتناب از مصرف دخانیات و الکل
• عدم مصرف شیر و قهوه

درمان دارویی

زمانی که درمان‌های خانگی مؤثر واقع نشوند، مراجعه به پزشک امری ضروری است. گاهی اوقات، اسهال ممکن است ناشی از یک علت مزمن باشد که نیازمند تغییرات در سبک زندگی است. در موارد دیگر، اسهال ممکن است به دلیل عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی ایجاد شود که برای درمان نیاز به دارو دارد. این عفونت‌ها باید به طور کامل برطرف شوند تا بیماری متوقف گردد.

در صورتی که پزشک تشخیص دهد نیاز به درمان دارویی وجود دارد، داروهای زیر ممکن است تجویز شوند:

قرص ضد اسهال

انواع قرص های ضد اسهال به شرح زیر می باشد:

• دیفنوکسیلات
• لوپِرامید (ایمودیوم)
• کدئین سولفات
• بیسموت ساب‌سیلیسیلات (کائوپکتاک، پپتو بیسمول)

آنتی بیوتیک ها

در صورتی که اسهال ناشی از عفونت باکتریایی باشد، پزشک ممکن است یکی از آنتی‌بیوتیک‌های زیر را تجویز کند:

1. سیپروفلکساسین
2. آزیترومایسین
3. ریفاکسیمین
4. نورفلوکساسین

پروبیوتیک ها

در صورتی که اسهال ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها باشد، پزشک ممکن است استفاده از پروبیوتیک‌ها را برای بازسازی فلور روده‌ای سالم توصیه کند. پروبیوتیک‌ها شامل باکتری‌ها و مخمرهای زنده‌ای هستند که می‌توانند به سلامت دستگاه گوارش کمک کنند.

توجه داشته باشید که مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها باید تحت نظر پزشک و بر اساس دستورالعمل‌های دقیق او باشد. مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک می‌تواند خطرناک باشد و به مقاومت دارویی منجر شود.

برای جلوگیری از تجربه ناراحتی‌های ناشی از اسهال، اتخاذ روش‌های پیشگیرانه کلیدی است. این اقدامات به ما کمک می‌کنند تا سلامت دستگاه گوارش خود را حفظ کنیم و خطر ابتلا به اسهال را به حداقل برسانیم:

علائم اسهال مزمن چیست؟

علایم اسهال مزمن تقریباً همیشه ناخوشایند و آزاردهنده هستند، ولی مهم است که بدانید چه وقت باید فوراً و به طور اورژانسی به پزشک متخصص گوارش مراجعه کنید. اگر هر کدام علایم زیر را داشتید، فوراً و بدون معطلی به پزشک مراجعه کنید:

• دل درد شدید
• دل درد ناگهانی
• تهوع و استفراغ ناگهانی که بند نیاید و همچنان ادامه داشته باشد.
• وقتی شکم تان ۵ تا ۱۰ بار در روز کار کند.

علایمی که در زیر می خوانید به اندازه موارد بالا نیاز به اقدام فوری ندارند ولی به هیچ وجه نباید به علایم اسهال مزمن بی توجهی کنید و باید در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید:ن

• مشاهده خون در مدفوع
• تب شدید
• از دست دادن اشتها
• کاهش وزن بیش از ۵/۲ تا ۵/۴ کیلوگرم ب
• دل دردی که عودم می کند و بیش از ۴ تا ۶ ساعت طول می کشد.
• کم خونی

اسهال مزمن نه تنها برای سلامتی مضر است، بلکه می‌تواند عوارض جانبی مانند تشدید بواسیر یا ایجاد شقاق را به دنبال داشته باشد. به همین دلیل، توصیه می‌شود در صورت تجربه اسهال، به سرعت اقدامات درمانی مناسب را انجام دهید تا از پیشرفت این عوارض جلوگیری شود.

علت اسهال مزمن چیست؟

• نوشیدن بیش از اندازه مایعات
• عفونت
• مسافرت

نوشیدن بیش از اندازه مایعات

اگر روزانه بیش از حد مایعات بنوشید (مثلاً بیش از ۷ لیتر در روز) به خصوص مایعاتی مانند نوشابه های گازدار، آب میوه یا چای، امکان دارد میزان مایعات بدنتان بسیار زیاد شود و اگر در کنار این نوشیدنی ها غذاهایی بخورید که بدن نمی تواند آن ها را جذب کند، اسهال مزمن بدتر خواهد شد، به عبارتی بدن ظرفیت جذب این مقدار مایع را ندارد.

عفونت

ویروس ها و باکتری ها می توانند باعث بروز عفونت در روده های شما شوند که جدار روده را تحریک می کنند و به التهاب، دردهای شکمی و اسهال منجر می شود. چند عامل می تواند باعث بروز عفونت های باکتریایی و اسهال مزمن شود. تهیه غذاها به روش نامناسب و غیر بهداشتی یکی از این عوامل است. همچنین اگر غذا درست پخته نشده باشد، مثلاً دمای پخت به قدر کافی بالا نباشد که باعث کشته شدن باکتری های شود یا غذا به روش ناصحیح و در محیطی نگه داشته شود که زمینه رشد باکتری ها را فراهم کند، عفونت های باکتریایی ایجاد می شوند.

مسافرت

حین مسافرت ممکن است خطر اینکه غذاها و نوشیدنی های آلوده بخورید بیشتر باشد که به همین خاطر اسهال مسافرتی بیشتر بروز می کند ولی این خطر در خانه، رستوران های محلی و حتی در بیمارستان ها هم وجود دارد.

درمان اسهال مزمن

عوامل بسیاری می توانند بر عملکرد دستگاه گوارش شما تأثیر بگذارند و آن را تغییر دهند. چه مشکل گوارشی شما به خاطر رژیم غذایی تان باشد و چه به خاطر ابتلا به یک بیماری، غذاها و نوشیدنی هایی که میل می کنید، تأثیر زیادی روی شدت و ضعف آن دارند. حتی اگر مبتلا به بیماری خاصی هم باشید، پیشگیری از اسهال مزمن خیلی مهم است و باید همیشه به آن توجه کنید. در این راستا راهکارهای متعددی وجود دارند که در ادامه به آنها اشاره میکنیم:

• همیشه تاریخ انقضای نوشیدنی یا خوراکی ای که می خرید را چک کنید.
• همه میوه ها و سبزیجات را خوب بشویید.
• قبل از پختن مرغ، آن را با آب کاملاً بشویید.
• گوشت مرغ و بقیه گوشت ها را کامل بپزید.
• همه وسایلی را که برای پخت و پز از انها استفاده کرده اید از جمله تخته ی خردکردن گوشت یا سبزی و جاهایی مثل پیشخوان آشپزخانه را با صابون و آب داغ بشویید.
• قبل و بعد از غذا درست کردن دست های خود را با دقت و کامل بشویید.
• حتی وقتی در خانه هستید، باید بعد خوردن غذا، بقیه آن را در یخچال بگذارید.

اسهال مسافرتی چیست؟

تقریبا” ۲۰ الی ۵۰ درصد مسافرین نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری دچار اسهال می شوند . بدین ترتیب اسهال مسافرتی شایع ترین مشکل طبی مسافرین است و از آنجا که می تواند به نحو قابل توجهی کار آیی ورزشکار را کاهش دهد ، پیشگیری از آن در این گروه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است .
اسهال مسافرتی در افرادی که به برخی از نواحی مکزیک و آمریکای لاتین ، خاورمیانه و آسیا و آفریقا سفر می کنند ، شایع است .

برای پیشگیری از اسهال چه مواردی را باید رعایت کنیم؟

1. رعایت بهداشت دست
2. رعایت بهداشت سرویس بهداشتی و حمام
3. مصرف آب سالم و تمیز
4. خوردن غداهای پخته و تازه
5. احتیاط در مصرف داروها
6. پرهیز از خوردن غذاهای دریایی خام
7. رعایت اصول بهداشتی هنگام پخت و پز

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر درمان‌های خانگی برای اسهال مؤثر واقع نشوند و علائم اسهال مزمن را تجربه کردید، زمان آن رسیده است که به پزشک مراجعه کنید. پزشک شما برای تشخیص دقیق و ارائه درمان مناسب، نیاز به داشتن اطلاعات کاملی در مورد سابقه پزشکی و وضعیت تغذیه‌ای شما دارد. این اطلاعات بخش حیاتی و جدایی‌ناپذیری از فرایند تشخیص و درمان اسهال و سایر بیماری‌ها هستند.

برخی از این سوالات شامل موارد زیر میباشد:

• هر روز چقدر چای، قهوه یا نوشیدنی های کافئین دار می نوشید؟
• چند تا نوشابه حاوی کولا می نوشید؟
• چقدر و چند وقت به چند وقت خوراکی هایی که سوربیتول دارند می خورید؟ (برچسب روی مواد غذایی را با دقت بخوانید تا بتوانید به این سؤال دقیق جواب دهید).
• در روز چند تا آبنبات یا خوردنی های خیلی شیرین می خورید؟
• چه لبنیاتی می خورید؟ (شیر ، پنیر، کره، بستنی، فرنی یا خامه؟) آیا با خوردن آن ها دچار اسهال، دل پیچه و نفخ می شوید؟
• آیا به تازگی مسافرت بوده اید؟

سوالات متداول