پانکراتیت عبارت است از التهاب پانکراس که ممکن است حاد یا مزمن باشد.
پانکراس غده‌ی بزرگی است که در قسمت فوقانی شکم، پشت معده قرار دارد. پانکراس هورمون‌ها و آنزیم‌های گوارشی تولید می‌کند.
در پانکراتیت آنزیم هایی که به طور معمول توسط پانکراس تولید شده و به مجرای گوارشی می‌ریزد، شروع به تخریب خودِ پانکراس می‌کند. غده‌ی پانکراس دچار تورم و التهاب می‌شود. آنزیم‌های بیشتری در اطراف پانکراس و در خون آزاد می‌شود. در نتیجه گوارش کند و دردناک می شود. دیگر عملکردهای بدن نیز می تواند تحت تأثیر قرار گیرد. اگر حملات حاد پانکراتیت شدید، طول کشیده یا مکرر باشد، ممکن است پانکراس دچار اسکار و آسیب دائمی شود.
دقیقاً مشخص نیست که چرا آنزیم‌های پانکراس شروع به تخریب خود پانکراس می‌کنند اما چندین عامل محرک برای آن شناخته شده است.
صدمه به پانکراس بوسیله ی فعالیت نارسای آنزیم ها ایجاد می شود (فعالیت زودرس آنزیم ها).
پانکراتیت مزمن،تخریب پیشرونده ی بافت پانکراس است که بوسیله ی بافت فیبروزی جایگزین شده است.
عناوین مطالب
عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به پانکراتیت
عواملی که خطر پانکراتیت را افزایش میدهند عبارتند از:
- سوءمصرف الکل (مسئول بیشتر موارد پانکراتیت مزمن است).
- بیماری کیسه ی صفرا
- مسمومیت دارویی
- بارداری
- تروما (صدمه) به شکم
- سرطان
- زخم دئودنوم (روده)
- اوریون
- سطح کلسیم بالا
درمان پانکراتیت حاد
اگر حدس می زنید که دچار پانکراتیت حاد شده‌اید، سریع به پزشک مراجعه نمایید و تا دیدن پزشک، چیزی نخورید و ننوشید. خوردن و نوشیدن سبب تحریک آزادسازی آنزیم‌های پانکراس می‌شود و این درد را شدیدتر می‌کند.
اغلب بیماران مبتلا به پانکراتیت حاد به بیمارستان منتقل شده و بستری می‌شوند تا با دریافت مسکن و مایعات داخل وریدی (سرم) درمان شوند و تا زمانی‌که علایم بهبود نیافته اند، بیمار اجازه ندارد چیزی بخورد یا بنوشد.
در اغلب موارد برای کوتاه کردن مدت زمان حمله و یا تسریع بهبودی، کار خاصی نمی‌توان انجام داد. اگر حمله پانکراتیت حاد مدت زمان زیادی طول بکشد و بیمار نتواند برای بیش از یک هفته چیزی بخورد، ممکن است تغذیه‌ی داخل وریدی انجام شود.
در برخی موارد ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز شود. این امر موجب پیشگیری یا بهبود عفونت در پانکراس یا بافت‌های اطراف آن می‌شود. اغلب افراد به درمان اضافه‌تری نیاز ندارند.
اگر شما یک حمله‌ی پانکراتیت حاد داشته‌اید که به وسیله‌ی سنگ صفراوی ایجاد شده، ممکن است نیاز به ERCP داشته باشید. در خلال این بررسی، ممکن است پزشک یک برش ظریف در مدخل مجرای صفراوی ایجاد کند تا از عود انسداد در آینده جلوگیری کند. همچنین ممکن است به شما توصیه شود که کیسه‌ی صفرا با جراحی خارج شود. جراحی برداشتن کیسه‌ی صفرا معمولاً چند روز یا یک هفته بعد از فروکش کردن حمله ی پانکراتیت حاد انجام می‌شود. جراحی فوری از نظر تکنیکی دشوار است و ممکن است پانکراتیت را بدتر کند.
موارد لزوم درمان جراحی پانکراتیت حاد
در موارد نادری ممکن است جراحی لازم باشد:
- تخلیه‌ی کیست کاذب
- درمان آبسه
- متوقف کردن خونریزی
- پیشگیری از التهاب لوزالمعده
پیشگیری از پانکراتیت حاد
اجتناب از مصرف بی‌رویه و زیاد الکل می‌تواند به پیشگیری از پانکراتیت حاد کمک کند. هرکسی که یک‌بار به علت مصرف الکل دچار هپاتیت شده است، باید مصرف الکل را کاملاً کنار بگذارد. بسیار مهم است که با پیشگیری؛ از تکرار حملات پانکراتیت حاد و یا تبدیل شدن آن به پانکراتیت مزمن جلوگیری شود.
اغلب اولین حمله‌ی پانکراتیت حادی که ناشی از مصرف الکل نیست، قابل پیشگیری نیست. هرچند که رعایت مواردی که از سنگ صفراوی پیشگیری می‌کند، می‌تواند از ایجاد پانکراتیت حاد وابسته به سنگ صفراوی، جلوگیری نماید. برای پیشگیری از سنگ صفراوی از اضافه وزن و کاهش سریع وزن بپرهیزید.
اگر علت پانکراتیت حاد سنگ صفراوی باشد، معمولاً جراحیِ کیسه‌ی صفرا، برای جلوگیری از تکرار حملات پیشنهاد می‌شود. اگر علت پانکراتیت حاد مصرف دارو باشد باید در صورت امکان مصرفِ داروی مسبب قطع شود.
پیشگیری از پانکراتیت مزمن
زمانی که اغلب موارد مصرف بی‌رویه‌ی الکل سبب پانکراتیت مزمن است؛ بهترین راه پیشگیری پرهیز از الکل یا محدود کردن مصرف آن، خواهد بود. هر کسی که به علت مصرف الکل یک بار دچار پانکراتیت حاد شده است؛ باید به طور کلی الکل را ترک کند تا در معرض خطر ابتلا به پانکراتیت مزمن قرار نگیرد. افرادی هم که در آنها پانکراتیت مزمن تشخیص داده شده، می‌توانند با ترک مصرف الکل، از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کنند.
اگر انسداد مجرای پانکراس یا مجرای صفراوی را بتوان با جراحی یا ERCP برطرف کرد، این عمل از آسیب بیشتر به پانکراس جلوگیری می‌کند و اگر درمان زود انجام شود، آسیب به حداقل می‌رسد. اما اگر فرد به پانکراتیت مزمن مبتلا شده باشد، از این عمل بهره‌ی کمی می‌برد.
پانکراتیت الکلی
الکلیسم علت اصلى حدود ۴۰% از موارد پانکراتیت را به‌خود اختصاص مى‌دهد.
مبتلایان، به‌طور مشخص، مصرف‌کنندگان حرفه‌اى لیکور یا شراب هستند؛ در اغلب موارد قبل از بروز اولین حمله حاد پانکراتیت بیمار سابقه ۶ سال مصرف الکل دارد، و حتى با اولین تظاهرات بالینی، در صورتى‌که پانکراس به‌صورت میکروسکوپى مورد بررسى قرار گیرد، نشانه‌هاى پانکراتیت مزمن یافت خواهد شد.
بنابراین، پانکراتیت الکلی، صرفنظر از چگونگى یافته‌هاى بالینی، مترادف پانکراتیت مزمن تلقى مى‌شود.
الکل شایعترین علت پانکراتیت مزمن است (۷۰-۹۰% بیماران پانکراتیت مزمن، الکلی و ۵-۱۵% الکلی ها دچار پانکراتیت مزمن هستند) و هر چند شیوع آن بستگی به مقدار و مدت مصرف دارد، ولی زودتر از ۵ سال از شروع مصرف الکل دیده نمی شود و از نظر مقدار مصرف حد مینیمم و سالم ندارد و حتی با مقادیر روزانه ۱-۲۰ سی سی نیز دیده می شود.
مصرف دخانیات و غذای چرب و پر پروتئین در بروز پانکراتیت مزمن ناشی از الکل مهم هستند. مصرف دخانیات به تنهایی ریسک فاکتور پانکراتیت مزمن است ولی همراه الکل اثرات آنها به شدت بیشتر می شود. در مورد اثر الکل، مشکلات ژنتیک نیز مهم هستند و در حضور بعضی مشکلات ژنتیک، اثر الکل بسیار شدید تر می شود(حدود ۵/۸ درصد بیماران پانکراتیت الکلی).
– متابولیت الکل بنام استالدئید به همراه اثرات اکسیدان باعث اثرات سمی در نسوج می شود و در بعضی بیماران با زمینه ژنتیک خاص این اثر در نسج پانکراس شدید تر و منجر به کلاژن سازی و فیبروز می شود.
– الکل از طریق کاهش گردش خون پانکراس و همچنین اثر تحریکی مستقیم بر سلولهای مولد کلاژن در نسج پانکراس هم دخیل است.
رژیم غذایی برای بیماری پانکراتیت
مواد و ترکیبات موجود در روغن زیتون تازه و ماهی به بهبود علائم پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده کمک می‌کند.
رژیم کم چربی به صورت وعده‌های کم حجم و متعدد توصیه می‌شود.
مصرف الکل را به کلی قطع کنید.
آنتی‌اکسیدان‌های موجود در سبزیجات استرس اکسیداتیو را کاهش میدهند و از فرد در مقابل پانکراتیت محافظت می‌کنند ولی فروکتوز موجود در میوه‌ها استرس اکسیداتیو را زیاد می‌کند.
مواد و ترکیبات موجود در روغن زیتون تازه و ماهی به بهبود علائم پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده کمک می‌کند.
اسید اولئیک و هیدروکسی تیروزول بویژه در غلظت‌های بالای روغن زیتون تازه و اسیدهای چرب «ان-۳ چند زنجیره‌ای اشباع نشده» که در ماهی یافت می‌شوند، علائم التهاب لوزالمعده را بهبود می‌بخشند.
و در شرایط زیر نیز به پزشک خود مراجعه فرمایید :
- اگر شما یا یکی از اعضای خانواده تان دارای علایم پانکراتیت حاد باشید.
- یرقان (زردی پوست و چشم‌ها)
- تب ۳/۳۸ درجه سانتیگراد یا بالاتر
- کاهش وزن مداوم
- علایم کمبود کلسیم نظیر انقباضات عضلانی یا تشنج
روش های تشخیص پانکراتیت
تشخیص پانکراتیت با سونوگرافی
علاوه بر تغییراتی که ممکن است در سونوگرافی بصورت ادم پانکراس و نسوج اطراف آن و تجمع مایع در اطراف پانکراس دیده شود(در پانکراتیت شدید بعلت تجمع گاز درروده ها بررسی پانکراس با سونوگرافی مشکل است)، کیسه صفرا و مجاری صفراوی نیز قابل بررسی هستند که وجود سنگ در کیسه صفرا و مجاری، یا اتساع مجاری صفراوی، تایید کننده پانکراتیت صفراوی است.
تشخیص پانکراتیت با رادیولوژی
یافته های رادیوگرافی ساده شکم در پانکراتیت، غیر اختصاصی می باشند و ممکن است بصورت ایلئوس ژنرالیزه(اتساع و افزایش گازحلقه های روده و افزایش ضخامت جدار روده) یا ایلئوس لوکال در اطراف پانکراس ( Sentinel Loop ) و کدورت منتشر شکم دیده شود. با فشار روی کولون عرضی، ممکن است هوا در قسمت میانی کولون عرضی دیده نشود( Colon cut off sign ). در گرافی قفسه سینه نیز ممکن است پلورزی طرف چپ دیده شود.
تشخیص پانکراتیت با CT Scan
برای تشخیص پانکراتیت معمولا نیاز به سی تی اسکن نیست و در موارد مبهم بخصوص برای رد کردن تشخیصهای دیگر که معمولا خیلی مهم و اورژانسی هم هستند مثل پارگی آنوریسم آئورت شکمی یا پارگی اولسر پپتیک بکار می رود. البته برای تشخیص عوارض پانکراتیت نقش مهمی دارد که در دنباله بحث در بخش عوارض پانکراتیت اشاره خواهد شد.
تشخیص پانکراتیت با MRI
بندرت نیاز می شود و در پانکراتیت شدید بعلت حال عمومی بد بیمار قابل اجرا نیست و در موارد ملایم که بعلت نارسایی کلیه امکان سی تی اسکن نباشد بکار می رود. همچنین بصورت MRCP برای بررسی مجاری پانکراتیت و صفراوی بکار میرود.
