سرطان پانکراس یا سرطان لوزالمعده بعلت رشد مهار نشده سلولهای بدخیم در لوزالمعده ایجاد می شود و یکی از کشنده ترین سرطان هاست و پنجمین سرطان منجر به فوت در دنیاست. پیش آگهی خیلی بدی دارد. طول عمر یکساله پس از تشخیص 24% و طول عمر 5 ساله فقط 5% می باشد. شیوع سرطان لوزالمعده در آقایان بیشتر از خانمهاست.
عناوین مطالب
- 1 لوزالمعده یا پانکراس چیست؟
- 2 چند نوع سرطان لوزالمعده وجود دارد ؟
- 3 چه عواملی موجب سرطان لوزالمعده می شود؟
- 4 سرطان لوزالمعده با چه علایمی ظاهر می شود ؟
- 5 تومورهای درون ریز چه علایمی دارد ؟
- 6 سرطان لوزالمعده چگونه تشخیص داده میشود ؟
- 7 آیا هر توده مشاهده شده در لوزالمعده به معنی سرطان لوزالمعده میباشد ؟
- 8 درمان سرطان لوزالمعده چیست ؟
- 9 برای پیشگیری از سرطان لوزالمعده چه توصیه هایی دارید؟
لوزالمعده یا پانکراس چیست؟
پانکراس یا لوزالمعده عضوی است که در پشت معده و قسمت فوقانی شکم قرار دارد و توسط روده، معده و سایر اعضای بدن احاطه شده است. از سه قسمت سر ، تنه و دم تشکیل شده و دارای دو نوع غدد مترشحه بیرونی و درونی می باشد . غدد مترشحه بیرونی آنزیمهایی را تولید می کند که به هضم غذا (مخصوصا چربی ها ) کمک می کند و غدد مترشحه داخلی، هورمون تولید میکند مانند انسولین و گلوکاگون که در تنظیم قند خون موثر است.
چند نوع سرطان لوزالمعده وجود دارد ؟
دو نوع سرطان لوزالمعده وجود دارد.
- سرطان مربوط به غدد مترشحه بیرونی (95% موارد )
- سرطان مربوط به غدد مترشحه درونی ( 5% موارد )
بیش از 90 درصد از سرطان‌های لوزالمعده از سلولهای مجاری لوزالمعده که مسئول انتقال آنزیمهای گوارشی به دوازدهه است، سرچشمه می گیرد و 60 تا 70 درصد تومورها در سر و 30 درصد بقیه در تنه و دم لوزالمعده ایجاد می شوند.
چه عواملی موجب سرطان لوزالمعده می شود؟
سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان لوزالمعده : 7 تا 8 درصد بیماران مبتلا به سرطان لوزالمعده ، در فامیل درجه اول خویش سابقه این بیماری را دارند.
- سن : احتمال ابتلا به سرطان لوزالمعده با افزایش سن بالا می رود. اکثر این سرطان ها در افراد بالای 50 سال اتفاق می افتند.
- جنسیت : شیوع در مردان بیشتر از خانمهاست.
- سیگار : مهمترین ریسک فاکتور محیطی سرطان پانکراس سیگار می باشد. افراد سیگاری 2 تا 3 برابر غیر سیگاری ها در معرض این بیماری قرار دارند.
- التهاب مزمن لوزالمعده
- دیابت : موارد بروز سرطان لوزالمعده در افرادی که دیابت دارند اغلب بیشتراز افرادی می باشد که دیابت ندارند.
- رژیم غذایی پر چرب و مصرف زیاد گوشت قرمز
- مصرف کم میوه و سبزی
- چاقی
- عدم فعالیت بدنی
- عفونت هلیکوباکتر پیلوری
- مصرف مشروبات الکلی
سرطان لوزالمعده با چه علایمی ظاهر می شود ؟
بیماران مبتلا به سرطان لوزالمعده دیر علامت دار می شوند و در شروع بیماری علامت آشکاری نشان نمی دهد. تظاهرات بالینی و علامت غالب ایجاد شده بستگی به جایگاه تومور دارد. تومورهای ناحیه سر لوزالمعده بعلت اینکه روی مجرای صفراوی اثر فشاری ایجاد می کنند با انسداد مسیر جریان صفرا موجب زردی چشم و در نهایت بدن میشوند.
ممکن است با اثر فشاری روی دوازده موجب تاخیر تخلیه معده و تهوع و استفراغ شوند.
تومورهای ناحیه سر لوزالمعده بعلت زود علامت دار شدن (ایجاد زردی ) نسبت به تومورهای ناحیه تنه و دم زودتر تشخیص داده میشوند طوریکه متوسط اندازه تومورهای ناحیه سر در زمان تشخیص 3 سانتی متر و ناحیه تنه و دم 5 تا 7 سانتی متر می باشد.
یکی دیگر از علائم سرطان لوزالمعده ، درد ناحیه بالای شکم می باشد معمولا بیمار ابتدا فکر میکند معده اش درد میکند ولی با مصرف داروهای ضد اسید معده بهبودی حاصل نمی شود. بیماران دچار کاهش وزن چشمگیر می شود. در هر بیمار بالای 45 سال مبتلا به درد شکم همراه با کاهش وزن چشمگیر غیر قابل توجیه ، بایستی بفکر سرطان لوزالمعده هم بود. سایر علایم این بیماری عبارتست از : افسردگی ، دیابت جدید، لخته بستن عروق و التهاب لوزالمعده
تومورهای درون ریز چه علایمی دارد ؟
نشانه های سرطان لوزالمعده ممکن است توسط هورمون های مترشحه از تومورهای درون ریز لوزالمعده بوجو بیاید. علائم سرطان لوزالمعده می تواند شامل سرگیجه، اسهال و اسپاسم های عضلانی باشد. فقط حدود پنج درصد از همه موارد سرطان لوزالمعده در سلولهای درون ریز پدید می آیند. معروف ترین تومورهای لوزالمعده که هورمون اضافه تولید می کنند عبارتند از :
انسولینوما- توموری است که با ترشح انسولین، مقدار گلوکز خون را پایین می آورد.. نشانه های کاهش قند خون از قبیل تپش قلب ، ضعف، تعریق و گیجی ایجاد می گردد . در حالت های شدید، افت شدید میزان قند خون می تواند سبب بیهوشی یا به کما رفتن شخص شود
گاسترینوما : توموری است که گاسترین تولید می کند . گاسترین موجب افزایش ترشح اسید معده می شود و اسید فراوان معده باعث زخم معده و اثنی عشر و مری و کاهی اسهال می شود
گلوکاگونما : هورمون گلوکاگون ترشح میکند وباعث افزایش قند خون می شود علاوه بر دیابت ممکن است اسهال، کاهش وزن و علایم پوستی نیز ایجاد گردد.
سرطان لوزالمعده چگونه تشخیص داده میشود ؟
اولین قدم در تشخیص، تهیه شرح حال دقیق و معاینه می باشد. در افرادی که با زردی انسدادی یا درد شکم مداوم و کاهش وزن بدون توجیه مراجعه می کنند باید به سرطان لوزالمعده نیز فکر کرد. اگر علامت غالب بیمار درد مداوم بالای شکم ( با یا بدون کاهش وزن ) باشد ابتدا باید علل معده بررسی می شود در صورت عدم وجود زخم یا سرطان معده بایستی سرطان لوزالمعده بررسی شود که در مراحل اول از روشهای تصویربرداری سونوگرافی و CT اسکن استفاده میشود. اگر بیماری با زردی و آلکالن فسفاتاز بالا مراجعه نماید ابتدا یک سونوگرافی برای بررسی سیستم صفراوی و لوزالمعده درخواست میشود تا علت های محتمل مانند سنگ سیستم صفراوی و علل بدخیمی مثل سرطان لوزالمعده بررسی گردد.
با وجود اینکه اولین روش بررسی کانسر پانکراس سونوگرافی است ولی روش انتخابی سی تی اسکن میباشد که با ماده حاجب خوراکی و وریدی انجام میشود.
از روش های دیگر نیز برای تشخیص کانسر پانکراس استفاده میشود مانند :
اندوسونوگرافی : اندوسونوگرافی برای پیدا کردن تومورهای کوچک لوزالمعده حساس تر از CT اسکن می باشد همچنین با این روش می توان میزان درگیری بافتهای اطراف را بخوبی ارزیابی کرد و در مرحله بندی سرطان کاربرد دارد.
ERCP: در روش ERCP لوله ای وارد دوازده شده و ماده رنگی داخل مجرای صفراوی تزریق می گردد مجاری صفراوی و پانکراس مشاهده میشود و معلوم میگردد وجود سنگ باعث انسداد جریان صفرا مجرای صفراوی شده است و یا تنگی های بدخیم مانند سرطان سر لوزالمعده دخیل میباشد. این روش علاوه بر نقش تشخیصی که دارد میتوان اقدام درمانی نیز در صورت لزوم ( مانند تعبیه استنت برای برقراری جریان صفرا ) انجام داد .
MRCP: بعلت غیر تهاجمی بودن و عدم تزریق ماده رنگی به داخل سیستم صفراوی و عدم عوارض احتمالی ERCP برای اقدام تشخیصی به ERCP ترجیح داده میشود.
آیا هر توده مشاهده شده در لوزالمعده به معنی سرطان لوزالمعده میباشد ؟
البته که خیر
تشخیص های افتراقی توده لوزالمعده عبارتند از :
- سرطان لوزالمعده
- لنفوم لوزالمعده
- کانسر متاستاتیک (سرطانی که از یک بافت دیگر به لوزالمعده ریشه انداخته باشد )
- التهاب مزمن لوزالمعده
- پانکراتیت اتوایمیون
تومور مارکرCA19-9 در تشخیص کانسر پانکراس چه نقشی دارد ؟
تومور مارکر CA19-9 برای سرطان لوزالمعده اختصاصی نیست ولی در پیگیری سرطان لوزالمعده عمل شده کاربرد دارد. توصیه نمیشود از این تومور مارکر برای غربالگری استفاده شود.
درمان سرطان لوزالمعده چیست ؟
تنها روش نجات دهنده سرطان لوزالمعده برداشتن تومور با جراحی است ولی متاسفانه فقط در 15 % موارد قابل انجام می باشد چراکه در اغلب موارد در زمان تشخیص، سرطان پیشرفت کرده و بافتهای اطراف را دیگر نموده است. مرسوم ترین روش ،عمل جراحی ویپل است در این روش جراحی، ناحیه سر لوزالمعده، کیسه صفرا، بخشی از معده، بخشی از روده کوچک، و مجرای صفرا را برمی‌دارند. مقدار کافی از لوزالمعده باقی می‌ماند که آنزیمهای گوارشی و انسولین تولید نماید.
در اکثر موارد بعلت مراحل پیشرفته تومور ( درگیری کبد و عروق بزرگ شکمی و ….. ) امکان جراحی ویپل نمیباشد . در این موارد برای کاهش مشکلات بیمار از قبیل زردی، خارش و تهوع و استفراغ میتوان از روشهای جراحی تسکین دهنده استفاده نمود. برای کاهش زردی و برطرف نمودن خارش میتوان با عمل جراحی بای‌پس صفراوی ، مجاری صفراوی بالای تنگی را به روده باریک وصل نمود و جریان صفرا را برقرار نمود.
اگر تومور لوزالمعده مانع تخلیه معده به روده باریک شود برای رفع مشکل تخلیه معده، میتوان عمل جراحی گاستروژژنوستومی انجام داد و معده را به قسمت میانی روده وصل نمود
اگر تومور مجرای صفراوی را مسدود کرده باشد، میتوان با ERCP یک استنت را در محل تنگی قرار داد تا صفرا از داخل استنت عبور کند.
برای پیشگیری از سرطان لوزالمعده چه توصیه هایی دارید؟
- سیگار را ترک کنید.
- ورزش منظم داشته باشید.
- رژیم غذایی سالم داشته باشید و از مصرف زیاد چربی و گوشت قرمز پرهیز کنید .
