سرطان کلون و رکتوم و علائم آن

سرطان کلون و رکتوم یا سرطان روده بزرگ دومین علت مرگ و میر ناشی از سرطان ها را به خود اختصاص داده است.

به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران مرکز فارس، کولون و رکتوم بخش هایی از دستگاه هاضمه هستند. آنها یک مجرای بلند و قابل انعطاف را به نام روده بزرگ تشکیل میدهند. کولون حدود 1 تا 5/1 متر ابتدای روده بزرگ، و رکتوم چند سانتیمتر انتهایی آن است.

غذای نیمه هضم شده از روده کوچک وارد کولون میشود. کولون مواد غذایی و آب را از غذا جدا کرده و بقیه را تبدیل به مواد زائد (مدفوع) میکند. مواد زائد از کولون عبور میکند و وارد رکتوم میشود سپس از راه مقعد از بدن خارج میشوند.

اکثر موارد، سرطان روده در کشورهای غربی تحت عنوان سرطان رودهای منفرد نام برده می شود و بعد از 50 سالگی بروز می کند.

در سالهای اخیر در کشور ما آمارهای به دست آمده از سرطان روده نشان می دهد که حدود 30 الی 40 درصد موارد این سرطان در سنین پایینتر از 50 سال بوده و سابقه خانوادگی از نظر وجود سرطان های غیر روده ای و همچنین روده ای در بین افراد مبتلا بیشتر است و این خود مؤید وجود الگوی اپیدمیولوژی متفاوت با کشورهای غربی است.

از هر 18 نفر یک نفر به سرطان روده مبتلا شده و نیمی از افراد مبتلا در نتیجه بیماری از بین می روند.طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی، سالانه حدود 875 هزار مورد جدید به بیماران اضافه می شود.

این سرطان، مقام چهارم را در بین انواع سرطان ها و مقام دوم را در بین سرطان های دستگاه گوارش دارد. این سرطان در زنان در رتبه سوم و در مردان در رتبه پنجم قرار گرفته است. آمارها نشان می دهد، شیوع بیماری در کشور ما رو به افزایش است و به عنوان یکی از مهم ترین سرطان ها در هر دو جنس مطرح می باشد.

انواع سرطان های روده

سرطان روده بزرگ را می توان به سه نوع تقسیم کرد:

نوع منفرد (Sporadic) :

که حدود 70 تا 80 درصد سرطان روده را تشکیل می دهد. در این نوع سرطان، سابقه مشخصی در بستگان بیمار از نظر ابتلا به سرطان روده و یا سایر سرطان های مرتبط وجود ندارد و فرد به صورت موارد تک گیر به بیماری دچار می شود. این فرم اغلب در افراد بالای سن50 سال مشاهده می شود.

در این نوع سرطان، سن و عوامل محیطی نقش مهم تری نسبت به عوامل ژنتیکی ایفا می کنند. غربالگری برای این نوع سرطان از سن 50 سالگی در تمامی افراد شروع می شود که این غربالگری نقش عمده ای در شناسایی بیماران در مراحل اولیه بیماری و کاهش میزان مرگ و میر آن داشته است.

نوع ارثی :

حدود 5 تا 10درصد از سرطان ها را تشکیل می دهد که در این فرم ژن فرد، نقش بسیار مهمی در ابتلای وی به بیماری ایفا می کند. شایع ترین سندرم ارثی شناخته شده سندرم لینچ است که دو نوع آن وجود دارد:

سندرم لینچ یک : معمولاً در فامیل فرد بیمار، سرطان روده شایع است.

سندرم لینچ دو : علاوه بر سرطان روده، تومور تیروئید، رحم، تخمدان و سینه در افراد فامیل شایع است که تا 80 درصد این افراد به سرطان دچار می شوند.

نوع خانوادگی:

امروزه مشخص شده که سرطان روده در بعضی خانواده ها بیش از حد طبیعی مشاهده میشود. بر اساس مطالعات اپیدمیولوژی، میزان خطر ابتلا به سرطان روده در افراد فامیل درجه یک بیمار، به 6/1 تا 8 برابر افزایش می یابد. در حال حاضر اخذ شرح حال و تاریخچه فامیلی از اقدامات بسیار مؤثر برای تعیین میزان خطر ابتلا به سرطان روده در افراد فامیل است. این نوع از سرطان ها در حدود 10 تا20 درصد کل موارد سرطان روده را شامل می شود.

علائم بالینی

اکثر تومورهای روده تا مراحل پیشرفته بدون علامت هستند و حتی علائم دیررس آن برای این بیماری اختصاصی نیست و ممکن است در سایر بیماریهای روده نیز مشاهده شوند. اغلب بیماران مبتلا به سرطان با علائم خونریزی و درد شکم و تغییر در اجابت مزاج مراجعه می کنند. از آنجا که علائم بر اساس محل تومور تفاوت دارد، باید به این نکته توجه شود که اغلب تومورهای قسمت چپ با درد، خونریزی، اسهال، دل پیجه و نفخ همراه هستند، در حالی که تومورهای قسمت راست روده، اغلب بی سر و صداتر و با ضعف، بی حالی، کم خونی و لاغری تظاهر پیدا میکنند.

میزان بقا

میزان بقای عمر بیماران شدیداً به مرحله پیشرفت بیماری بستگی دارد. متأسفانه 45 درصد بیماران در زمان تشخیص، در مرحله 3 یا 4 بیماری هستند که شانس زنده ماندن 5 ساله این افراد زیر 50 درصد است، حال آنکه اگر بیماری در مرحله یک تشخیص داده شود، احتمال نجات فرد تا 95 درصد بالا میرود. این امر اهمیت تشخیص زودرس بیماری را بیش از پیش روشن می کند.

علاوه بر مرحله بیماری، محل قرار گرفتن تومور نیز در میزان بقای بیمار تأثیرگذار است. تومور انتهای روده بدترین پیش آگهی را دارد حال آنکه معمولاً پیش آگهی موارد درگیری ناحیه روده عرضی بهتر است. وجود مایع شکمی نیز اغلب با پیش آگهی پایین همراه است.

در سالهای اخیر، پس از چندین دهه سیر صعودی این بیماری در کشورهای غربی، اکنون به تدریج شیوع و مرگ و میر آن رو به کاهش گذاشته است و مهم ترین دلیل آن غربالگری با استفاده از تستهای ژنتیک و برداشتن پولیپ ها، تشخیص زودرس و دقیق تر و درمان های مؤثرتر بوده است.

انواع روشهای درمان سرطان کلون ورکتوم

گزینه‌های درمان عمدتاً بستگی به محل تومور در کولون یا رکتوم و مرحله بیماری دارد. درمان سرطان کولورکتال شامل جراحی، شیمی‌درمانی، درمان بیولوژیک، یا پرتودرمانی است. بعضی بیماران ترکیبی از این درمان‌ها را دارند. این درمان‌ها در زیر توضیح داده شده‌اند.

گاهی سرطان کولون به شکل متفاوتی از سرطان رکتوم درمان می‌شود. انواع درمان سرطان کولون و رکتوم به‌طور جداگانه در زیر توضیح داده شده‌اند.

گزینه‌های درمان سرطان شامل درمان موضعی و درمان سیستمیک (فراگیر) است.

درمان موضعی : جراحی و پرتودرمانی، درمان‌های موضعی هستند. این درمان‌ها بافت‌های سرطانی را در کولون یا رکتوم یا نزدیک آنها، از بدن بیمار خارج می‌کنند. زمانی‌که سرطان کولورکتال به سایر نقاط بدن گسترش پیدا کرده باشد، از درمان موضعی برای کنترل بیماری در همان نقاط مشخص استفاده می‌شود.

درمان سیستمیک (فراگیر) : شیمی‌درمانی و درمان بیولوژیک (زیست‌شناختی) درمان‌های سیستمیک هستند. داروها وارد جریان خون می‌شوند و سرطان را در سرتاسر بدن نابود یا مهار می‌کنند.

 چون درمان سرطان معمولاً به سلول‌ها و بافت‌های سالم آسیب می‌رساند، عوارض جانبی هم شایع هستند. عوارض جانبی عمدتاً بستگی به میزان و نوع درمان دارند، و برای بیماران مختلف متفاوتند، و از جلسه درمانی تا جلسه دیگر تغییر می‌کنند. قبل از شروع درمان، گروه مراقبت پزشکی شما عوارض جانبی احتمالی را توضیح می‌دهند و روش‌هایی را برای کمک به مهار آنها توصیه می‌کنند.

جراحی

جراحی رایج‌ترین درمان مورد استفاده برای سرطان کولورکتال است.

کولونوسکوپی : ممکن است یک پولیپ بدخیم کوچک از کولون یا قسمت بالایی رکتوم بیمار به‌وسیله کولونوسکوپ خارج شود. بعضی از تومورهای کوچک را نیز از راه مقعد بدون استفاده از کولونوسکوپ خارج می‌کنند.

لاپاراسکوپی : سرطان کولون در مراحل ابتدایی را به کمک یک لوله باریکِ دارای روشنایی به نام لاپراسکوپ (Laparoscope) خارج می‌کنند. به این نحو که سه یا چهار برش کوچک به داخل شکم داده می‌شود. سپس جراح به‌وسیله لاپراسکوپ داخل شکم را می‌بیند. و تومور و قسمت‌هایی از کولون را برمی‌دارد. در صورت لزوم غدد لنفاوی مجاور نیز برداشته می‌شوند. جراح برای بررسی گسترش سرطان، بقیه روده و کبد را هم مورد ملاحظه قرار می‌دهد.

جراحی باز : جراح یک برش وسیع برای برداشتن تومور و قسمت‌هایی از کولون یا رکتوم سالم روی شکم ایجاد می‌کند. بعضی از غدد لنفاوی مجاور نیز خارج می‌شوند. آن‌گاه جراح برای بررسی گسترش سرطان، بقیه روده و کبد را هم دقیقاً مورد ملاحظه قرار می‌دهد.

وقتی قسمتی از کولون یا رکتوم خارج می‌شود، معمولاً جراح بخش‌های سالم را دوباره به هم متصل می‌کند، اما بعضی اوقات اتصال دوباره امکان ندارد. در این موارد، جراح برای خروج مواد زائد (مدفوع) از بدن راه جدیدی درست می‌کند،به این نحو که یک سوراخ (استوما، Stoma) در دیواره شکم ایجاد می‌کند، انتهای بالایی روده را به استوما متصل می‌کند، و انتهای دیگر را می‌بندد. عملی که برای ایجاد استوما انجام می‌شود کولوستومی (Colostomy) نام دارد. یک کیسه برای جمع‌آوری مواد زائد روی استوما را می‌پوشاند، و یک ماده چسبنده آن را در محلش نگاه می‌دارد.

برای اکثر بیماران، استوما موقتی است. و فقط تا زمانی‌که کولون یا رکتوم بعد از جراحی بهبود پیدا می‌کند لازم است. بعد از بهبود، جراح بخش‌های روده را دوباره به هم متصل می‌کند و استوما را می‌بندد. بعضی بیماران مخصوصاً کسانی که تومور در بخش پایینی رکتوم آنها قرار دارد به استومای دائمی نیاز دارند.

بیمارانی که کولوستومی می‌شوند گاهی دچار تحریک پوست اطراف استوما می‌شوند. پزشک، پرستار، یا متخصص درمان استومای روده‌ایِ (Enterostomal Therapist) به بیمار آموزش می‌دهند که چگونه محل استوما را تمییز نگاه دارد و از تحریک و عفونت جلوگیری کنید. بخش توانبخشی اطلاعات بیش‌تری تحت عنوان چگونه بیماران باید از استوما مراقبت کنند، دارد.

زمان بهبود پس از عمل، از یک بیمار به بیمار دیگر متفاوت است. ممکن است برای چند روز اول احساس ناراحتی کنید. دارو به کنترل درد کمک می‌کند. قبل از جراحی باید دربارۀ شیوه تسکین و یا کاهش درد با پزشک یا پرستار خود صحبت کنید. بعد از عمل اگر به مسکن بیش‌تری احتیاج داشتید، پزشک میزان آن را متناسب با وضع شما تنظیم می‌کند.

احتمال دارد که بیمار برای مدتی احساس خستگی یا ضعف کند. همچنین گاهی وقت‌ها جراحی باعث یبوست یا اسهال می‌شود. گروه مراقبت پزشکی بیمار را از نظر علامت‌های خونریزی، عفونت، یا مشکلات دیگری که احتیاج به درمان فوری دارند، تحت‌نظر می‌گیرد.

شیمی‌درمانی

در شیمی‌درمانی از داروهای ضد سرطان برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می شود. داروها وارد جریان خون می‌شوند و روی سلول‌های سرطانی در سرتاسر بدن اثر می‌گذارند.

معمولاً داروهای ضد سرطان از راه رگ تزریق می‌شوند، اما بعضی از آنها به‌صورت خوراکی به بیمار داده می‌شوند. ممکن است شما در بخش سرپایی بیمارستان، در مطب پزشک، یا در خانه درمان شوید. به‌ندرت نیاز به بستری شدن در بیمارستان خواهید داشت.

عوارض جانبی شیمی‌درمانی عمدتاً بستگی به نوع دارو و دوز (میزان دارو در خون) دارد. این داروها می‌توانند به آن دسته از سلول‌های طبیعی که سریع تقسیم می‌شوند نیز آسیب برسانند.

سلول‌های خون : این سلول‌ها با عفونت مبارزه می‌کنند، به انعقاد خون کمک می‌کنند، و اکسیژن را به تمام بخش‌های بدن می‌رسانند. وقتی که داروها روی سلول‌های خونی اثر می‌گذارند، بیش‌تر احتمال دارد که فرد دچار عفونت شود، در برخی نقاط بدن او کبودی ایجاد شود و یا به‌آسانی خونریزی کند وخیلی ضعیف یا خسته شود.

سلول‌های ریشه موها : شیمی‌درمانی معمولاً باعث ریزش مو می‌شود. اما موهای بیمار، مدتی پس از شیمی‌درمانی دوباره رشد خواهند کرد، اما احتمالاً رنگ و جنسشان تغییر می‌کند.

سلول‌های پوشاننده دستگاه گوارش : شیمی‌درمانی معمولاً باعث کاهش اشتها، تهوع و استفراغ، اسهال، یا زخم‌های دهان و لب می‌شود.

شیمی‌درمانی سرطان کولورکتال گاهی باعث دردناک شدن و قرمز شدن پوست کف دست و پا می‌شود، و ممکن است پوسته‌ریزیِ پوست ایجاد شود.

گروه مراقبت پزشکی راه‌هایی برای کنترل بسیاری از این عوارض جانبی به بیمار پیشنهاد می‌کند. بیش‌تر عوارض جانبی وقتی درمان تمام ‌شود از بین می‌روند.

درمان بیولوژیک

بعضی از مبتلایان به سرطان کولورکتالِ گسترش یافته، آنتی بادیِ مونوکلونال (تک دودمانی)، که نوعی درمان بیولوژیک است دریافت می‌کنند.

آنتی‌بادی‌های مونوکلونال به سلول‌های سرطان کولورکتال متصل می‌شوند، و در رشد سلول‌های سرطانی و گسترش سرطان، تداخل ایجاد می‌کنند. بیماران، آنتی‌بادی تک‌دودمانی را از راه رگ در مطب پزشک، بیمارستان، یا درمانگاه دریافت می‌کنند. بعضی بیماران همزمان شیمی درمانی نیز می‌شوند.

در طول درمان، گروه مراقبت پزشکی مراقب نشانه‌هایی از بعضی مشکلات هستند. بعضی‌ها برای پیشگیری از یک واکنش حساسیتی (آلرژیک) احتمالی، از دارو استفاده می‌کنند. عوارض جانبی عمدتاً بستگی به نوع آنتی‌بادیِ مونوکلونال مورد استفاده دارد. عوارض جانبی شامل بثورات پوستی، تب، دردهای شکمی، استفراغ، اسهال، تغییرات فشار خون، خونریزی، یا مشکلات تنفسی است که معمولاً بعد از اولین درمان خفیف‌تر می‌شوند.

پرتودرمانی

در پرتودرمانی (Radiation Therapy) از پرتوهای (اشعه) با انرژی بالا برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. پرتودرمانی فقط در محل مورد درمان اثر می‌گذارد.

پزشکان از انواع مختلفی از پرتو‌درمانی برای درمان سرطان استفاده می‌کنند. بعضی وقت‌ها بیماران دو نوع پرتو دریافت می‌کنند.

پرتوخارجی : پرتو از یک دستگاه در خارج از بدن بیمار تابانده می‌شود. رایج‌ترین دستگاهی که برای پرتودرمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد تسهیل‌کننده خطی (Linear Accelerator) نام دارد. اکثر بیماران برای درمانشان مجموعاً 5 روز در هفته و برای چند هفته به بیمارستان یا درمانگاه می‌روند.

 پرتو داخلی (کاشت پرتو یا براکی‌تراپی) : پرتو از یک ماده رادیواکتیو که در یک لوله باریک که مسقیماً داخل تومور یا نزدیکی آن کار گذاشته شده تابیده می‌شود. بیمار در بیمارستان بستری می‌شود و وسیله کاشته شده مجموعاً برای چند روز در محلش می‌ماند که معمولاً قبل از اینکه بیمار به خانه برود خارج می‌شود.

پرتودرمانی هنگام عمل (IORT) : در بعضی موارد دادن پرتو در طول عمل انجام می‌شود.

عوارض جانبی عمدتاً به میزان پرتوتابی و آن قسمت از بدن که تحت درمان قرار می‌گیرد بستگی دارد. پرتودرمانیِ شکم و لگن معمولاً باعث تهوع، استفراغ، اسهال، مدفوع خونی، یا حرکات روده‌ای فوری (نیاز به دفع مدفوع فوری) می‌شود. گاهی نیز باعث مشکلات ادراری، مانند عدم توانایی در کنترل ادرار می‌شود. علاوه بر این پوست بیمار در محل مورد درمان قرمز، خشک، و حساس می‌شود، به‌خصوص پوست اطراف مقعد بسیار حساس است.

احتمال زیادی وجود دارد که بیمار در طول پرتودرمانی به‌خصوص در چند هفته آخر درمان خیلی خسته شود. در عین حالی که استراحت مهم است، پزشکان معمولاً به بیماران توصیه می‌کنند تا جایی که امکان دارد فعال باشند.

با آنکه عوارض جانبی شیمی‌درمانی می‌توانند آزار دهنده باشند و معمولاً پزشک آنها را درمان یا کنترل می‌کند، پس از پایان درمان از بین می‌روند.

درمان سرطان کولون

بیش‌تر بیماران مبتلا به سرطان کولون با جراحی درمان می‌شوند. بعضی بیماران، هم جراحی و هم شیمی‌درمانی می‌شوند و بعضی از کسانی که بیماری پیشرفته دارند درمان بیولوژیک (زیست شناختی) می‌شوند.مبتلایان به سرطان کولون به‌ندرت به کولوستومی نیاز پیدا می‌کنند.

با آنکه پرتودرمانی به‌ندرت برای درمان سرطان کولون استفاده می‌شود، لکن گاهی برای تسکین درد و علائم دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

درمان سرطان رکتوم

در تمامی مراحل سرطان رکتوم، جراحی رایج‌ترین درمان است. بعضی از بیماران، جراحی، پرتودرمانی، و شیمی‌درمانی می‌شوند و بعضی از کسانی که بیماری پیشرفته دارند درمان بیولوژیک (زیست شناختی) می‌شوند.

از هر هشت بیمار مبتلا به سرطان رکتوم، یک نفر به کولوستومی دائمی نیاز دارد.

پرتودرمانی ممکن است قبل یا بعد از جراحی انجام شود. بعضی بیماران قبل از جراحی پرتودرمانی می‌شوند تا تومور جمع شود (کوچک شود)، و بعضی‌ها هم بعد از عمل، پرتودرمانی می‌شوند تا سلول‌هایی که باقی مانده است کشته شوند. در بعضی از بیمارستان‌ها ممکن است بیمار در طول عمل جراحی پرتودرمانی شود، و بعضی از بیماران نیز فقط برای تسکین درد و علائم دیگر که به علت سرطان ایجاد می‌شوند، پرتودرمانی می‌شوند