اغلب بر این باورند که آدم‌های عصبی و تند مزاج بیشتر در معرض زخم معده قرار دارند و احتمال بروز این مشکل میان این گروه بیشتر است. آنها معمولا تصور می‌کنند رژیم غذایی نامناسب هم در ایجاد و تشدید زخم معده نقش مهمی دارد؛ در حالی‌که متخصصان عوامل دیگری را در این زمینه موثر می‌دانند.
خیلی از افراد همه بیماری‌ها را مثل یک سرماخوردگی ساده می‌بینند که با یک عطسه و سرفه، قابل تشخیص بوده و به راحتی درمان می‌شود. برای همین معمولا انواع مختلف قرص‌ها و شربت‌ها را در خانه نگه می‌دارند تا هر وقت تشخیص دادند، از آنها استفاده کنند.
یکی از دردهای معروف که این گروه خود را متخصص در تشخیص آن می‌داند و در نتیجه مراجعه به پزشک را در این مورد چندان مهم تلقی نمی‌کند، دردهای ناحیه بالای شکم است که برخی آن را به اشتباه زخم معده می‌نامند. در حالی که تمام این دردها ناشی از زخم معده نیست و پیگیری‌ها و درمان‌های خاص خود را نیاز دارد.
بیمارانی که با احساس درد و ناراحتی در قسمت بالای شکم به پزشک مراجعه می‌کنند، معمولا دچار سوءهاضمه هستند. این بیماران اغلب مشکلات مختلفی دارند و مشکل‌شان به صورت‌های متفاوت بروز می‌کند؛ به این معنا که این مساله می‌تواند برای فردی به صورت درد نمایان شود و برای شخص دیگری به حالت نفخ یا ترش کردن که تمام این موارد همان سوء هاضمه است.
سوءهاضمه مشکلی شایع به حساب می‌آید و اغلب بیمارانی که به متخصصان گوارش مراجعه می‌کنند، با این مساله روبه‌رو هستند.
عوامل زخم معده را بشناسیم
اغلب بر این باورند که آدم‌های عصبی و تند مزاج بیشتر در معرض زخم معده قرار دارند و احتمال بروز این مشکل میان این گروه بیشتر است. آنها معمولا تصور می‌کنند رژیم غذایی نامناسب هم در ایجاد و تشدید زخم معده نقش مهمی دارد؛ در حالی‌که متخصصان عوامل دیگری را در این زمینه موثر می‌دانند.
عفونت میکروبی معده مشکلی شایع است و حدود 70 تا 90 درصد زخم‌های معده ناشی از میکروب هلیکوباکترپیلوری است
مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند آسپرین، بروفن، دیکلوفناک، ناپروکسن یا پیروکسیکام از عوامل مهم ایجاد زخم‌های معده به شمار می‌آید.
علاوه بر این، عفونت میکروبی معده نیز مشکل دیگری است که می‌تواند زمینه‌ساز زخم معده شود.
عفونت میکروبی معده مشکلی شایع است و حدود 70 تا 90 درصد زخم‌های معده ناشی از میکروب هلیکوباکترپیلوری است. بقیه موارد زخم معده هم ناشی از مصرف داروهای غیراستروئیدی است و درصد کمی هم به موارد نادر و خاص مربوط می‌شود.
همه دردهایی که در ناحیه معده احساس می‌شود، ناشی از زخم نیست و تنها زمانی که طی آندوسکوپی زخم تشخیص داده شود، می‌توان در مورد آن صحبت کرد.
عفونت هلیکوباکترپیلوری از طریق ترشحات دهان و مدفوع منتقل می‌شود و به همین دلیل به راحتی قابل انتقال است.
بنابراین هر چه در جامعه‌ای داروهای بیشتری مصرف شود و عفونت هلیکوباکترپیلوری هم شایع‌تر باشد، احتمال بروز زخم‌ها افزایش می‌یابد.
سیگار کشیدن نیز عاملی است که می‌تواند فرد را مستعد بروز زخم معده کند، ولی به طور قطع هنوز این موضوع ثابت نشده است.
نقش تغذیه
یکی از متداول‌ترین توصیه‌هایی که اغلب در مورد پیشگیری و درمان زخم معده می‌شنویم و با آن روبه‌رو هستیم، مصرف مواد غذایی مفید و اجتناب از خوردن خوراکی‌های مضر است؛ به همین دلیل معمولا دوستان و آشنایان به یکدیگر توصیه می‌کنند که چه غذایی را بخورند و از چه موادی پرهیز کنند تا دچار زخم معده نشوند.
در این میان گروهی هم می‌گویند اگر از دوران کودکی مواد غذایی مضر را در دسترس کودک قرار ندهید، احتمال بروز زخم معده به صفر می‌رسد.
تغذیه در بروز بسیاری از بیماری‌ها و ناراحتی‌های گوارش نقش مهمی دارد، ولی در مورد زخم معده هنوز ثابت نشده است که مصرف برخی مواد غذایی، می‌تواند موجب ایجاد زخم شود. بنابراین از نظر علمی نمی‌توان به صراحت اعلام کرد که استفاده از بعضی غذاها عامل ایجاد زخم معده است.
پس از تشخیص قطعی زخم معده، اول از همه باید عامل به وجود آورنده مشکل را برطرف کنیم؛ مثلا اگر داروی خاصی موجب ایجاد زخم شده است، حتما باید با مشورت پزشک معالج، مشکل را حل کرد.
معمولا پزشکان مصرف موادی را که موجب درد و ناراحتی معده می‌شود، برای این افراد محدود یا ممنوع می‌کنند؛ به عنوان مثال، توصیه می‌شود این افراد کمتر از غذاهای سرخ‌کردنی استفاده کرده و مصرف غذاهای تند و حاوی چاشنی‌های خیلی تند را محدود کنند.
همچنین خوب است در مصرف غذاهای حاوی پیاز و سیر هم دقت بیشتری داشته باشند.
این نکته را هم باید در نظر داشته باشید که چنین توصیه‌هایی برای همه افراد صدق نمی‌کند و نکاتی ثابت شده نیست؛ البته زمانی‌که افراد با چند مشکل مختلف در دستگاه گوارش مانند ریفلاکس و زخم معده روبه‌رو هستند، رعایت این توصیه‌ها می‌تواند به آنها کمک کند و بیماری دیگر مانند ریفلاکس را بهبود بخشد.
افراد با یکدیگر تفاوت دارند و رژیم غذایی‌شان هم بر این اساس باید تنظیم شود. ممکن است فردی با مصرف غذایی خاص احساس ناراحتی کند، در حالی که دیگری هیچ مشکلی نداشته باشد. بنابراین بیمار باید با توجه به تجربه‌ای که دارد، مواد غذایی آزاردهنده را حذف کرده و از غذاهایی که او را اذیت نمی‌کند، استفاده کند.
بیماری که به زخم معده مبتلا بوده یا هست، باید از مصرف غذاهای حجیم، پرچرب و سنگین خودداری کند؛ به خصوص زمانی که زخم در حال ترمیم است
شاید لازم باشد به او توصیه کنیم غذا نخورد و در بیمارستان بستری شود و حتی پس از آن هم، غذاهای خیلی نرم و به صورت مایع را مصرف کند.
علائم خطر را بشناسید و تعلل نکنید
دردهای ناحیه معده مشکلی شایع است که تقریبا تمام افراد نوعی از آن را تجربه می‌کنند. البته برای این دردها معمولا درمان‌های خودسرانه زیادی هم وجود دارد که مردم بدون نظر پزشک از این روش‌ها استفاده می‌کنند؛ از شربت‌ها و قرص‌های مخصوص گرفته تا استفاده از مواد غذایی ویژه، در حالی که متخصصان هشدار می‌دهند و می‌گویند برای تشخیص و درمان زخم‌ها باید با شناخت علائم خطر به موقع به پزشک متخصص مراجعه کنید و به فکر درمان باشید.
سن بیمار یکی از موارد مهمی است که باید به آن توجه شود. به این معنا که اگر بیمار بیش از 45 سال سن داشته و با علائم سوءهاضمه به پزشک مراجعه کند، حتما باید آندوسکوپی برای او انجام شود. چنانچه سن بیمار کمتر از 45 سال باشد، ولی علائمی مانند درد شدید شبانه که او را از خواب بیدار می‌کند، بی‌اشتهایی و کاهش وزن، استفراغ‌های مقاوم به درمان، سابقه خانوادگی سرطان‌های دستگاه گوارش و به خصوص در بستگان درجه اول، استفراغ خونی یا خونریزی از دستگاه گوارش به صورت دفع مدفوع سیاه رنگ، اختلال در بلع و لمس توده‌‌ای غیرطبیعی در شکم نیز وجود داشته باشد، حتما باید آندوسکوپی را انجام دهد تا پزشک به موقع بیماری را تشخیص دهد.
در صورتی که چنین علائم خطری وجود نداشته و سن بیمار کمتر از 45 سال باشد، ممکن است پزشک بر اساس معاینه و شرح حال بیمار بتواند مشکل اصلی را تشخیص دهد و شاید به آندوسکوپی نیازی نباشد.
بیماران معمولا در اثر زخم معده و زخم اثنی‌عشر دردهای شدیدی را تجربه می‌کنند و چون اغلب، زخم همراه با خونریزی اتفاق می‌افتد، آنها با استفراغ خونی یا دفع خون به پزشک مراجعه خواهند کرد.
همچنین مشکلات معده معمولا با غذا خوردن تشدید می‌شود و بیماران پس از صرف غذا، درد بیشتری را حس می‌کنند. در حالی که در مشکلات اثنی‌عشر اگر بیمار گرسنه بماند، دردش شروع می‌شود. به همین دلیل کسانی که دچار زخم یا التهاب اثنی‌عشر هستند، اغلب چاق می‌شوند و برعکس، گروهی که زخم معده دارند لاغر می‌شوند چون دوست ندارند، غذا بخورند.
درمان و پیگیری زخم‌های اثنی‌عشر و معده، با یکدیگر متفاوت است. به طوری که تقریبا در 90 درصد موارد، زخم‌های اثنی‌عشر به سمت بدخیمی نمی‌رود، ولی در مورد زخم‌های معده حتما باید این بیماری را جدی گرفت.
انواع زخم معده
در گذشته های نه چندان دور تصور می شد فاکتورهای مربوط به شیوه ی زندگی مانند علاقه ی زیاد به غذاهای پُرادویه یا شغل های استرس زا، ریشه ی اغلب زخم های پپتیک هستند؛ اما امروزه پزشکان دریافتند که علت اصلی زخم های پپتیک، استرس یا رژیم غذایی نمی باشد بلکه عفونت های باکتریایی و برخی از داروها هستند که سبب زخم های پپتیکی می گردند.
زخم پپتیک بیماری شایعی است که بیش از ۱۰ درصد بالغین را در جوامع مختلف تحت تاثیر قرار داده است.
بسته به محل زخم، زخم های پپتیک نام های متفاوتی دارند:
زخم معده
نوعی از زخم پپتیکی است که در معده ایجاد می شود.
زخم دئودنومی
این نوع زخم پپتیکی در قسمت ابتدایی روده باریک(دئودنوم) ایجاد می شود.
زخم مری
زخم مری معمولا در قسمت انتهایی مری قرار دارد و اغلب با بیماری مزمن ریفلاکس مری – معده ای(GERD) مرتبط می باشد.
توصیه های تغذیه ای برای بیماران مبتلا به زخم معده
بدترین غذاها ترشی است به خصوص ترشی سرکه، آبغوره و میوه جات زیاد ترش؛ ولی لیمو شیرین حتی برای هضم غذا هم خوب است ؛ ترشی آبغوره و سرکه, ترشی آب لیمو آب میوه زیاد ترش را باید شیرین کرد, بیشتر از لیمو شیرین استفاده شود, ترشی آب لیمو در غذا باشد مشکل ایجاد نمی کند لازم است باشد چون برای دستگاه گوارش سفارش شده است، و سایر ترشی ها اگر کم و گاهی باشد بد نیست چون برای تعادل مواد های لازم در بدن از هر مواد غذایی لازم، باید بدون زیاده روی استفاده نمود.
سرخ کردنی شدید، آب جوش و کلاً غذای داغ مضر است چون باعث کم حوصله و زود عصبانی شدن، ضعف عمومی و مشکلاتی می شود.
نان خشک و کهنه, غذای مانده و لو در یخچال باشد, بسیار برای معده زیان آور و ضرر دارد.
نخود, لوبیا و عدس خوب نیستند و باید خیلی کم و گاهی وهمراه غذایی(بجز نان کهنه…) خورده شود که جبران کننده باشند. البته به هر شکلی شده، باید عدس بیشتر مصرف شود چون مهم ترین مواد خون ساز است.
آب گوشت و کلاً مواد غذایی آبکی مانند آشها، روغن, کره و کلاً چیزهایی که جدار معده را لیز می کنند مضر است.
بر خلاف روغن زیتون که بهترین دارو برای زخم معده، اثنا عشر و روده …خواهد بود روغن زیتون جدار معده وکلاً بدن را محکم و آسیب ناپذیر می سازد.
خوردن آب بین غذا بعد از غذا مضر است چون هضم غذا را مختل می کند باید قبل ویا دو ساعت بعد از غذا باشد.
ولی آبمیوه و آب ماست شیرین به صورت دوغ در بین غذا یا بعد از آن بد نیست.
کسانی که زخم معده دارند بیش از دو غذا را نباید با هم بخورند، چند غذای جور واجور را با هم خوردن حتی برای افراد سالم مشکل آفرین و خود از عوامل پیدایش زخم معده است.
ریزه خواری و بی نظمی در وعده های غذایی اصلاً بزرگترین عامل پیدایش و بستر سازی برای زخم معده است.
افرادی که زخم معده دارند شبها باید هم زود غذا بخورند وهم غذای سبک و کم بخورند و بعد از غذا تا آنجا که امکان دارد راه رفته و تحرک داشته باشند.
از خوردن تخم مرغ خودداری کنند؛ ولی چون تخم مرغ خاصیت ضد فراموشی دارد به جای آن مغز گردو، سویا و گوشت ماهی جبران کننده است و خود تخم مرغ را در هفته یکبار با گوجه یا ربع گوجه ویا سیب زمینی مصرف شود.
بطور کلی موادهای غذایی مضر مانند عدس، پیاز، سبزی… که برای بدن لازم است باید همراه با دیگر غذاهایی که مفید هستند مصرف شود تا از طریق دیگر دچار مشکل نشویم مثلاً بدن ما برای خون سازی… شدیداً به آهن نیاز دارد که آهن در عدس، سبزی، و فسفر و املاح معدنی … در میوه … یافت می شود؛ این جاها از جاهایی است که باید ابتکار کرد و رژیم غذایی مناسب با شرایط خود را بدست آورد
از سرسری گرفتن مسأله جداً باید دوری کرد که زخم معده ریشه و بستر همه بیماری هاست.
کسی که معده سالم و اشتهای خوبی دارد بیمار نمی شود چون بدن این افراد قوی بوده و سیستم های ایمنی بدن برای تنظیم مواد های لازم، خوب کار می کنند و هرچه نیاز بدن است می گیرند و بقیه را مانند زباله بیرون میریزند ؛ ولذا هیچ میکروب و ویروسی دربدنی که مستعد نیست راه نخواهد یافت.
روزه داری و زخم معده
روزه داری برای سیستم دستگاه گوارش بدن مفید است ولی بایستی افرادی که ناراحتی معده مانند زخم معده حاد دارند به توصیه های پزشکی توجه کنند.
روزه داری تنها در مرحله ای مجاز نیست که بیمار دچار زخم معده در مرحله حاد باشد ولی باید دانست گرسنگی و ناشتا بودن برای فرد ضرر ندارد و در بیمارانی که زخم معده آنان حاد است ، پزشکان توصیه می کنند که فرد روزه نگیرد .
در زخم معده حاد حدود دو هفته زمان لازم است که زخم ها ترمیم پیدا کنند و دراین مدت زمان روزه داری باعث تشدید علایم زخم معده خواهد شد .
روزه داری برای آن دسته از افرادی که ناراحتی های دستگاه گوارش دارند فرق می کند به طوری که برای برخی از افراد روزه گرفتن ضرر ندارد و توصیه می شود که روزه بگیرند اما گروهی دیگر از افراد توصیه نمی شود که روزه داری کنند .
