عناوین مطالب
معده چیست؟
قبل از بررسی بیماریهای معده، مهم است که درک درستی از معده و نقش آن در بدن داشته باشیم. معده، که به صورت یک کیسه عضلانی در میانه و بخش فوقانی شکم، زیر جناغ سینه قرار گرفته، بخش مهمی از سیستم گوارش است. وظیفه اصلی معده، هضم غذا است که این فرآیند با کمک آنزیم‌ها و اسید معده و همچنین همکاری سایر بخش‌های دستگاه گوارش مانند روده‌ها صورت می‌گیرد. معده در فرآیند دفع مواد زائد از بدن نیز نقش دارد.
معده به دلایل متعددی می‌تواند دچار بیماری شود. برخی عوامل مانند تغذیه نامناسب، مصرف بیش از حد الکل، استرس، و عفونت‌های باکتریایی می‌توانند به معده آسیب رسانده و موجب بیماری‌هایی مانند زخم معده، گاستریت یا حتی سرطان معده شوند. درک این اطلاعات می‌تواند در شناسایی و پیشگیری از بیماریهای معده کمک‌کننده باشد.
انواع بیماری های معده
معده به عنوان یکی از ارگان‌های حیاتی بدن شناخته می‌شود که می‌تواند تحت تأثیر انواع متفاوتی از بیماری‌ها قرار بگیرد. این بیماری‌ها، که ممکن است از مشکلات خفیف تا شرایط جدی متغیر باشند، ناشی از عوامل مختلفی هستند و تأثیرات گوناگونی بر سلامت فرد دارند.
شایع ترین بیماری های معده عبارتند از :
- زخم معده
- سرطان معده
- هلیکوباکتر پیلوری
- فلج معده (گاستروپارزی)
- رفلاکس یا ترش کردن معده
- بیماری معده درد عصبی
زخم معده
زخم معده، که به عنوان زخم گاستریک نیز شناخته می‌شود، یک زخم باز و دردناک است که در پوشش داخلی معده ایجاد می‌شود. این حالت اغلب نتیجه تخریب پوشش محافظ معده توسط اسیدهای گوارشی است. عوامل رایج ایجادکننده زخم معده شامل عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری و مصرف طولانی‌مدت داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) هستند. درمان زخم معده معمولاً شامل داروهایی برای کاهش اسیدیته معده و در صورت وجود، درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری است.
بسته به محل زخم، زخم های پپتیک نام های متفاوتی دارند:
- زخم معده
- زخم دئودنومی
- زخم مری
توصیه های تغذیه ای برای بیماران مبتلا به زخم معده
- ترشی‌جات و آب میوه‌های خیلی ترش: از مصرف ترشی‌جات سرکه‌ای و آبغوره اجتناب کنید، ولی می‌توانید از لیمو شیرین استفاده کنید.
- غذاهای سرخ‌شده و داغ: از خوردن غذاهای سرخ‌شده شدید و خیلی داغ خودداری کنید.
- غذاهای آبکی: از مصرف آب گوشت و غذاهای رقیق پرهیز کنید.
- روغن زیتون: استفاده از روغن زیتون برای تقویت جدار معده توصیه می‌شود.
- نوشیدنی‌ها: از نوشیدن آب در بین و بلافاصله بعد از غذا خودداری کنید. استفاده از آبمیوه و دوغ در این زمان‌ها مشکلی ایجاد نمی‌کند.
- تعداد محدود مواد غذایی در یک وعده: نباید چندین نوع غذا را در یک وعده مصرف کنید.
- ریزه‌خواری و نظم غذایی: از ریزه‌خواری و بی‌نظمی در وعده‌های غذایی پرهیز کنید.
- وعده‌های شام: شام را زود و سبک بخورید و بعد از آن تحرک داشته باشید.
- مصرف تخم مرغ: از مصرف تخم مرغ پرهیز کرده، و در صورت نیاز به جای آن از مغز گردو، سویا و گوشت ماهی استفاده کنید.
- مصرف مواد غذایی مفید با مواد غذایی مضر: مصرف مواد مغذی مانند عدس، پیاز، سبزیجات و میوه‌ها باید با توجه به نیازهای بدن و به طور متعادل انجام شود.
درمان دارویی زخم معده
در زمینه درمان دارویی زخم معده، تصمیم‌گیری و تجویز دارو باید تحت نظر پزشک متخصص انجام شود. خوددرمانی یا مصرف خودسرانه دارو می‌تواند منجر به عوارض جانبی و کاهش اثربخشی درمان شود. در صورت تشخیص، پزشک ممکن است داروهای زیر را برای درمان تجویز کند:
- کلاریترومایسین (Clarithromycin) 500 میلی گرمی: مصرف دو بار در روز به مدت یک هفته.
- مترونیدازول (Metronidazole) 500 میلی گرمی: مصرف دو بار در روز به مدت یک هفته.
- اُمپرازول (Omeprazole) 20 میلی گرمی: مصرف یک بار در روز.
در مواردی که فرد دچار سوزش معده بدون عفونت باشد، پزشک ممکن است GERD را تشخیص دهد و توصیه کند که داروهای معده برای تسکین درد به صورت مداوم مصرف شوند. ابتدا دو نوع آنتی‌بیوتیک و یک داروی معده حداقل به مدت یک هفته تجویز می‌شود. اگر آنتی‌بیوتیک‌ها علائم را کاهش ندهند، مصرف آمپی سیلین و یک نوع داروی معده برای شش هفته توصیه می‌شود.
بیماری سرطان معده
سرطان معده به عنوان یکی از خطرناک‌ترین انواع سرطان، بیشتر در مردان دیده می‌شود. تشخیص این بیماری در مراحل اولیه دشوار است زیرا اغلب بدون علامت پیشرفت می‌کند. فرآیند تغییر سلول‌های سالم به سرطانی در دیواره معده می‌تواند سال‌ها زمان ببرد.
افراد بیش از 50 سال، کسانی که سیگار یا مواد مخدر مصرف می‌کنند، افراد با سابقه بیماریهای معده یا سرطان و کسانی که پولیپ‌های معده دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان معده هستند. وجود باکتری هلیکوباکترپیلوری در معده می‌تواند با گذشت زمان به سرطان معده منجر شود. همچنین، وجود تومورها در سایر قسمت‌های دستگاه گوارش می‌تواند به معده گسترش یابد و سرطان معده را ایجاد کند.
در مراحل ابتدایی تشکیل، سرطان معده معمولاً بدون علامت است. با این حال، هنگامی که این بیماری پیشرفت می‌کند، فرد ممکن است علائمی مانند درد شدید معده و سایر نشانه‌های زیر را تجربه کند:
- سوزش مداوم معده
- حالت تهوع
- استفراغ های مکرر
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- احساس ناراحتی‌های مبهم در ناحیه معده، شکم و به‌خصوص بالای ناف
- وجود خون در مدفوع
توجه داشته باشید که علائم ذکر شده ممکن است به عللی غیر از سرطان معده نیز مربوط باشند. بنابراین، برای تشخیص دقیق، لازم است که یک متخصص گوارش با انجام بررسی‌هایی مانند آندوسکوپی، وضعیت بیماری را مشخص کند.
بیشتر بخوانید: سرطان معده چیست؟ (بررسی جامع)
شیوع سرطان معده در افراد بالای 60 سال بیشتر است و خطر ابتلا به آن در مردان دو برابر زنان است.
هلیکوباکتر پیلوری
عفونت‌های معده اغلب ناشی از باکتری‌ها و ویروس‌ها هستند. یکی از شایعترین باکتری‌های مسبب این عفونت‌ها، هلیکوباکترپیلوری است که با آسیب رساندن به پوشش معده، موجب تماس مستقیم اسید با دیواره معده و بروز زخم و دیگر بیماریهای معده می‌شود.
در کنار هلیکوباکترپیلوری، ویروس‌هایی مانند نوروویروس و روتاویروس نیز می‌توانند عفونت‌های معده ایجاد کنند. در حالی که عفونت‌های هلیکوباکترپیلوری با آنتی‌بیوتیک‌های تجویزی قابل درمان هستند، ویروس‌ها معمولاً بدون نیاز به دارو و به مرور زمان از بدن دفع می‌شوند. این ویروس‌ها به ویژه برای کودکان خطرناک بوده و ممکن است باعث اسهال و استفراغ شدید و در نتیجه کم‌آبی بدن شوند.
از مهم‌ترین علائم بیماری عفونت معده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد های شکمی
- تب
- استفراغ
- حالت تهوع
با توجه به دفع زیاد مایعات و مواد مغذی بدن به دلیل اسهال و استفراغ، نوشیدن زیاد مایعات و داشتن استراحت کافی و تغذیه مناسب به شدت تاکید و توصیه می شود.
فلج معده (گاستروپارزی)
فلج معده که نام علمی آن گاستروپارزی است، به معنی شل شدن حرکات معده است که همان تاخیر در تخلیه معدی است که بیماری پیچیده ای می باشد. این بیماری بسیار شایع و آزاردهنده است. معده عضوی عضلانی است که با حرکات پی در پی، باعث مخلوط شدن غذا با شیره های گوارشی و هضم غذا می شود و سپس غذا را به سوی روده می راند تا در آنجا عملیات جذب مواد غذایی شروع شود.
اگرچه بیماری فلج معده باعث مرگ نمی شود و طول عمر را تغییر چندانی نمی دهد، ولی کیفیت زندگی کاهش قابل ملاحظه ای پیدا خواهد کرد. در این بیماری غذا مدت خیلی طولانی در معده باقی می ماند و فرد، احساس سیری و پری معده می کند. این احساس ناخوشایند را همه ما هنگام بیماری های ویروسی سخت تجربه کرده ایم که در بسیاری اوقات همراه با تهوع و استفراغ بوده است؛ البته به دنبال بیماری های ویروسی ایجاد مشکلات گوارشی در کودکان بسیار شایع تر است.
شایعترین علل بیماری فلج معده عبارتند از :
- دیابت: بالا بودن قند خون به مدت طولانی می‌تواند به اعصاب گوارشی آسیب برساند.
- عفونت‌های ویروسی: برخی عفونت‌های ویروسی می‌توانند به اعصاب گوارشی آسیب بزنند.
- جراحی‌های شکمی: جراحی‌هایی در ناحیه شکمی که ممکن است به اعصاب معده آسیب وارد کنند.
- اختلالات غدد درون‌ریز: بیماری‌هایی که بر هورمون‌های بدن تأثیر می‌گذارند.
- اختلالات خودایمنی: برخی بیماریهای خودایمنی که ممکن است به اعصاب گوارشی آسیب برسانند.
- استفاده طولانی مدت از برخی داروها: به‌خصوص داروهایی که بر عملکرد اعصاب و ماهیچه‌ها تأثیر می‌گذارند.
بیشتر بخوانید: گاستروپارزی
بیماران دیابتی و بیماران مبتلا به پارکینسون، همچنین افراد درگیر با بیماری تیروئید و نیز افرادی که درگیر مشکلات کلیوی مانند نارسایی کلیه و … هستند بیشتر از سایر افراد در معرض گاستروپارزی هستند.
رفلاکس یا ترش کردن معده
بازگشت اسید معده به مری، که به عنوان بیماری رفلاکس معده شناخته می‌شود، می‌تواند محتویات معده را به مری و گاهی به دهان بازگرداند. این وضعیت ممکن است گاهی در زندگی افراد اتفاق بیفتد؛ با این حال، تکرار بیش از دو بار در هفته می‌تواند نشانه‌ای از بیماری GERD باشد.
اگر بیماری رفلاکس معده به موقع درمان نشود، می‌تواند منجر به التهاب و تغییر بافت مری شده و در مواردی حتی سرطان مری را به دنبال داشته باشد. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که دریچه میان مری و معده، که باید پس از عبور غذا بسته شود، به درستی عمل نکند.
علائم رفلاکس یا ترش کردن معده
- سوزش معده به خصوص در ناحیه جناغ سینه به همراه مزه ترشی در دهان.
- این علائم به خصوص بعد از خوردن هر غذایی مخصوصا موقعی که شخص به حالت دراز کشیده باشد صورت می گیرد.
- درد قسمت بالای شکم که در بعضی مواقع باعث بیدار شدن شخص مبتلا می گردد.
- سخت بلعیدن غذا
- آروغ زدن مکرر با طعم اسیدی
- ترشی و تلخی دهان در اکثر مواقع
- گرفتگی صدا به خصوص در صبح
- گلو درد
- سرفه مکرر و یا احتیاج به باز کردن صدا
رفلاکس معده با مصرف این غذاها تشدید می شود:
- قهوه، چای و نوشابه های کولا
- نوشیدنی های گازدار
- مشروب، آبجو و دیگر نوشیدنی های الکلی
- شیر
- شکلات شیری
- خوراکی های چرب و میوه ها
- مرکبات و آب مرکبات (پرتقال، لیمو ترش …)
- نعناع سبز و قرص نعناع
- ادویه ها و گیاهان معطر
بیماری معده درد عصبی
هنگامی که فرد دچار هیجانات شدید یا خشم می‌شود، سیستم عصبی مرکزی او واکنش نشان می‌دهد. از آنجا که تمام ارگان‌های بدن به سیستم عصبی وابسته هستند، می‌توانند تحت تأثیر این حالات عاطفی قرار بگیرند. دستگاه گوارش و به ویژه معده، بیشتر از سایر بخش‌ها تحت تأثیر استرس و اختلالات عصبی است.
معده درگیر با علائم عصبی ممکن است به دلیل شرایط مختلفی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، کولیت عصبی، گاستروانتریت، بیماری کرون و دیگر عوامل به وجود آید.
در زیر به برخی از مهم‌ترین علائم معده عصبی اشاره می‌کنیم:
- حالت تهوع
- گرفتگی عضلات شکم
- سوءهاضمه
- دل درد
- اسهال یا یبوست
بیشتر بخوانید: یبوست چیست؟
نوشیدن آب و مایعات و برخی دم نوش ها، پرهیز از استرس، اجتناب از خوردن کافئین، عدم مصرف مشروبات الکلی و استفاده از داروهای مرتبط با معده عصبی تحت نظر پزشک می تواند کمک زیادی به تسریع روند درمان این بیماری بکند.
درمان خانگی بیماری های معده
برای حفظ و بهبود سلامت گوارش، راهکارهای متعددی وجود دارد که می‌توانید به راحتی در خانه امتحان کنید. این راهکارهای خانگی نه تنها به کاهش ناراحتی‌های معده کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند به تقویت کلی سیستم گوارشی نیز کمک نمایند.
در ادامه، برخی از رایج‌ترین و موثرترین درمان‌های خانگی برای معده و بهبود سلامت گوارش را نام می‌بریم:
- آب سبزیجات: مانند آب هویج، آب کلم، آب خیار یا آب ترب، که به هضم چربی‌ها کمک می‌کنند.
- جوشانده‌های گیاهی: مانند نعنا، شاه‌پسند یا مرزنجوش
- آب گازدار:برای کاهش احساس سنگینی معده.
- کولا: در مقادیر محدود برای کمک به هضم و مقابله با حالت تهوع.
- شیرین بیان: به عنوان یک محافظ معده و پیشگیری از زخم معده.
- سیاه‌دانه: برای درمان زخم معده و کاهش عوارض داروهای ضدالتهاب.
- بابونه: به عنوان یک ماده ضد اسپاسم معده و روده.
- آب لیمو و عسل: ترکیبی مفید برای تقویت سیستم گوارش و کاهش اسیدیته معده.
این درمان‌های خانگی می‌توانند به عنوان یک رویکرد طبیعی و مکمل برای مدیریت و بهبود مشکلات گوارشی به کار روند. با این حال، در صورتی که شما دچار مشکلات گوارشی مداوم یا شدید هستید، مشورت با یک پزشک متخصص همیشه توصیه می‌شود.
سوالات متداول
